Ќожа Ахмет Ясауи атындаѓы Халыќаралыќ ќазаќ-т‰рік университеті
ОЖ 378.14.016.02 Ќолжазба ќ±ќыѓында
СЫДЫОВ БАЫТ ДИХАНБАЙЛЫ
Болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде ксіби дайындау жйесі
13.00.08- Кєсіптік білім беру теориясы мен єдістемесі
Педагогика ѓылымдарыныњ докторы ѓылыми
дєрежесін алу ‰шін дайындалѓан диссертацияны
АВТОРЕФЕРАТЫ
Ќазаќстан Республикасы
Т‰ркістан, 2008
Жмыс.А.Ясауи атындаы Халыаралы аза-трік университетінде орындалан.
ылыми кеесшілері: педагогика ылымдарыны докторы,
профессор Баймханов Б.Б.
педагогика ылымдарыны докторы,
доцент Беркімбаев К.М.
Ресми оппоненттері: педагогика ылымдарыны докторы,
профессор Мсабеков О..
педагогика ылымдарыны докторы,
профессор Жаабаев Ж.Ж.
педагогика ылымдарыны докторы,
доцент Кеесбаев С.М.
Жетекші йым: І.Жансгіров атындаы Жетісу мемлекеттік университеті
орау "__"________200_ жылы саат "____".А.Ясауи атындаы халыаралы аза-трік университеті жанындаы Д 14.61.35 диссертациялы кеесінде теді. Мекен-жайы: 161200, Тркістан аласы, Университет алашыы, Мдениет орталыы, кіші мжіліс залы.
Диссертациямен.А.Ясауи атындаы аза-трік университетіні кітапханасында танысуа болады. Мекен-жайы: 161200, Тркістан аласы, Университет алашыы, Мдениет орталыы.
Автореферат 2008 ж. « _____»___________________ таратылды.
Диссертациялы кеесті
алым хатшысы: Беркімбаев К.М.
Кіріспе
Зерттеудіњ кµкейкестілігі. Ќазаќстан Республикасы Президенті Н..Назарбаевты ќалыптасќан дєст‰р бойынша 2007 жылѓы 28-ші апандаы Ќазаќстан халќына Жолдауында Республикадаѓы єлеуметтік, саяси-мєдени жаѓдайларѓа кењінен талдау жасап, елдіњ негізгі даму басымдыќтарын атап кµрсетті. Ќол жеткен нєтижелер – Ќазаќстанныњ єлемдегі бєсекеге барынша ќабілетті 50 елініњ ќатарына ќосылуына м‰мкіндік туѓызатыны аныќ. Жоѓары білім беру ќызметкерлері ‰шін алтыншы міндетті мањызы ерекше, онда «Білім беру реформасыны ойдаыдай жргізілуіні басты лшемі – тиісті білім мен білік алан елімізді рбір азаматы лемні кез-келген елінде ажетке жарайтын маман болатындай дегейге ктерілу»-деп атап айтты.
азіргі апаратты технологияларды арынды даму кезеінде орта білім беретін оу орындарыны оу дерісіні тиімділігі болаша малімні ксіби дайындыына тікелей атысты. Сол себепті апаратты-компьютерлік технологиялар ралдарын педагогикалы іс-рекетте кеінен олдана білу іскерліктеріні жоары дегейде алыптасуы мектеп малімдеріні ксіби дайындыына ойылатын талаптар атарына енеді. Осы орайда жоары оу орындарында болаша малімдерді педагогикалы дерісте апаратты технологиялар мен бадарламалы ралдарды олдануа ана емес, осы ралдарды жасауа дайындау зекті мселе болып табылады.
Еліміздегі леуметтік-экономикалы згерістер мен бкіл ркениетті лемдегі апаратты даму білім беруді дстрлі алыптасан жйесін, дістері мен технологиясын айта арауды талап етуде. Бл деріс білімні жаа айматарына енуді ажеттілігі мен оны жеке тланы толы клемде мегеруіні иыншылытары арасындаы арама-айшылытары ретінде беле алып отыр. Осыан орай, бгінгі аламды білім беру кеістігіне сай білім беру, танымды, ойлауды дамыту, зінше ылыми тжырым жасауа, оларды ажетіне арай ылым жетістігін срыптауа, студентті зіні іс рекетіні субъектісі болуына ммкіндік туызу - ккейкесті мселе болып табылады. йткені, тек жоары білімді маман ана оамны экономикалы, леуметтік жне мдени ркендеуіні кшбасшысы бола алады.
Білім саясатыны зекті мселелері – ксіптік даярлауды сапасын жасарту, біліммен амтамасыз етуді ылыми-дістемелік жйесін тбегейлі жаарту, оытуды формалары мен дістеріні трлерін згерту, ондаы алдыы атарлы оу-трбие тжірибелері мен азіргі оамны сраныстарыны алшатыын жою, білімдегі жаашылдыты саралау, білімді жетілдіру дерісіндегі здіксіздікті амтамасыз етуде оны ролін арттыру жне азіргі заман техникасы мен технологиясын жоары дегейде олдана білу.
Сондытан жоары мектеп педагогикасыны крделі де маызды бір мселесі студентті болаша мамандыына отайландыру, ксіптік біліктілігін дамыту, ксіби бадар беруді жаа жйесін жасау, іскер жне зіретті маман дайындау. Мндай маман дайындау шін білім беру дерісін белсенділендіру, оытуды жаа формалары мен діс-тсілдерін жетілдіру ажет. Оу дерісін белсенділендіру – берік те тиянаты білім беруді жолдарын арастыру, студенттерді шыармашылы ойлауына, ізденуіне ммкіндік жасау, оларды келешек мамандыына ызытыра алу, оу дерісін ылыми негізде йымдастыру жне т.б.
Болаша малімдерді апаратты–компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде даярлау шін оларда е алдымен практикалы іс - рекет барысында пайда болатын мселелерді формальды сипаттау дадыларын, яни апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу дістері туралы ксіби білім, білік жне дадылар жйесін алыптастыруды ажет етеді. Сонымен бірге негізгі алгоритмдік рылымдарды, бадарламалау технологияларын білу жне бл білімдерді есептерді математикалы моделдері бойынша шешу, ЭЕМ-мен, оны рылыларымен, апаратты технология ралдарымен жмыс істеу жне рылан алгоритм бойынша ЭЕМ-ге арнап бадарламалау тілдеріні кмегімен бадарлама ру жне компьютерлік моделін жасау шін олдана алады.
Замани апаратты жйелерді олдану дадылары жне олрды кмегімен ксіби практикалы есептерді шешу іскерліктері мен практикалы маызды есептерді ЭЕМ кмегімен шешу нтижелерін сауатты интерпретациялау іскерлігі жне оны нтижелерін ксіби практикалы іс-рекеттерде олдану дадылары болаша малімні бойында алыптастыру басты назарда болады.
Бл талаптарды осы клемде жзеге асырылуы болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу бойынша сауаттылыыны жоары дегейде алыптасуын амтамасыз етеді. Осы келтірілген анытамадан байайтынымыз АКММ тсінігі «апаратты мдениеттілік» ымына компьютерлік сауаттылыты компоненттерін кеейту арылы жне жаа тсініктерді енгізу арылы пайда болады, яни барлы жаа тсініктер ЭЕМ кмегімен есептерді шешу шін апаратты – компьютерлік жне математикалы модельдеу дістерін олдану мселелеріне арналады.
Апаратты проблеманы пайда болуы, е алдымен, леуметтік-экономикалы факторлара байланысты жне бл проблемаларды техникалы ралдармен де, жеке адамны, топтасан ауымны оршаан ортаа кзарасын, атынасын айта бадарлау жолымен де шешуге болады. Осы трыда болаша малімдерді апаратты ой-рісін, мдениетін дамыту жне оларды апаратты технологияларды мегерумен атар оларды жасау іскерлігін, дадыларын алыптастыру проблемасыны ккейкестілігі кннен-кнге арта тсуде.
Педагогика саласы алымдары (В.И.Андреев, Ю.К.Бабанский, Н.В.Кузьмина, В.В.Сериков, В.А.Сластенин, А.В.Усова, Н.Д.Хмель, Г..Ахметова, З.А.Исаева жне т.б.), маманды ксіби даярлау дерісіні психологиялы-педагогикалы негіздеріне, мамандыты мніне, зіндік ерекшеліктері мен функцияларына тоталады. Оны рылымын негіздей отырып, маманны іс-рекетіні ксіби бадарын, студенттерді шыармашылы жне здігінен дербес білімін жетілдіруге байланысты ылыми-дістемелік бадар сынады.
оамны азіргі даму жадайында ебек сапасына талапты
кшеюіне байланысты білім беру саласыны дамуы жніндегі.М.
Арынгазин, Б.Б.Баймханов, М.Ж.Жадрина, З.А.Исаева, С.Т.Каргин, Т.С.Кшеров, А..саинов, Е..Медеуов, С.Е.Шкілікова,.Ералин, Л.С.Смановты ебектері; студенттерді ксіптік жне техникалы даярлыын алыптастыруа арналан Ш.А.Абдраман, Б.бдікрімлы, В.В.Егоров, Л.Х.Мжитова, М.С.Млібекова, Б.К.Момынбаев, О.Мсабеков, Ы.А.Нби,.П.Сейтешев, О.С.Сыздыов, А.Нысова, С.Маусымбаевты ебектері; мамандар даярлаудаы леуметтік мселелерді маызы жнінде Г.К.Ахметова, Е.З.Батталханов, З..Кенесарина, Г.Ж.Мелібекова ебектері; мамандар даярлауда арнайы пндер мазмнын оыту тиімділігін арттыру туралы М.С.Молдабекова, Ж.Ж.Наурызбай, Л.А.Шкутина, К.М.Беркімбаевты; білім беру саласында арнайы педагогикалы идеяларды іске асыруда жне мамандарды ксіби даярлыын жетілдіру жолдары туралы А.В.Усова, В.И.Земцова, В.И.Тесленко, И.Л.Беленок, М.А.Кдайклов, А.Е.біласымова,.абдыайырлы, Н.Э.Пфейфер, Ш.Таубаева, Н.Д.Хмель, В.Г.Храпченков, А.Б.Абибуллаева, Б.Кенжебеков жне т.б. алымдарды болаша маман даярлау туралы ебектеріні маызы жоары болды.
Маманны ксіби іскерлігін алыптастыру проблемасы да алымдарды зерттеу объектісінен тыс алмады. Оны ылыми-теориялы трыда О.А.Абдуллина, В.А.Беликов, Г.Д.Бухарова, М.М.Левина, К.С.Оспанов, К.стеміров, Н.Н.Хан жне т.б. алымдар негіздеді.
Жоары білім беруді йымдастыру мен жетілдіруді азіргі заманы келелі проблемалары туралы жне студенттерді жалпы этнопедагогикалы, графикалы, политехникалы, конструкторлы, скери-патриотты, туристік, технологиялы білімдері мен дадыларын дамытуа Ю.К.Васильевті, В.П.Кузьминаны, А.Н.Гудимованы, М..дайловты, С.А.забаеваны, Р.К.Дйсембінованы,.Б.Блеевті, О.Сыздыќовтыњ, Б.Ќ.Момынбаевты, М.Ж.озыбаовты, Ж.Жаабаевты, Н.Б.Жаманлованы, О.С.Слімбаевты, Б.Тойлыбаевты, А.А.Саиповты, А.А.Жолдасбековтыњ, М.С.Мєлібекованыњ, А.Нысованы, С.С.Маусымбаевтыњ, С.М.Кеесбаевты жне т.б. зерттеулері арналан. Бл ж±мыстар негізінен инженер-педагог, малім сияты халы шаруашылыыны трлі саласына мамандар даярлауѓа байланысты жргізілген. Ал жоѓары оу орындарында болаша малімдерді ксіби даярлауда кейбір пндер мен маманды ерекшеліктерін ескере отырып, оќытуѓа ќатысты зерттеулер, лі кнге дейін толытай арастырылмай отырандыы байалады.
Оу-трбие рдісіне жаалыты енгізу жйесіне басшылы жасау мселелері Н.В.Горбунова, М.В.Кларин, А.В.Лоренцов, П.И.Пидкасистый, Л.И.Романова, В.И.Загвязинский, Т.И.Шамова, О.Г.Хомерики жне т.б. зерттеулерінде арастырылан. Педагогикалы инноватика жне оны мегеруге малімдерді даярлау М.М.Поташник, Н.Р.Ясуфбекова, И.И.Цыркун, Я.С.Турбовской, Ш.Т.Таубаева, С.Н.Лактионова жне т.б. зерттеулерінде арастырылан.
Педагогикалы технология, оытуды жаа технологиясы мселелерін В.П.Беспалько, М.В.Кларин, В.Н.Монахов, И.Я.Лернер,.абдыайыров, Ж.араев жне басалар теориялы трыда арастырса, Л.В.Нефедова, М.В.Николаева, Т.А.Лавина, Г.Г.Брусницына, Г.К.Нургалиева, Г.Д.Жангисина жне т.б. з зерттеулерін малімдерді апаратты, педагогикалы технологияларды олдана білуге даярлау мселесіне арнады.
ртрлі баыттаы информатика курстарын жоары оу
орындарында оыту дістемелері М.П.Лапчикті, А.А.Абдукадыровты, Е.Ы.Бидайбековты, С.А.Азаматовты,.А.Камардиновты, Б.Брібаевты,.С.бдиевті, К.М.Каримовты, ал оыту технологияларыны жктемесі мен пайдалану жолдары А.В.Солововты, А.Я.Савельевті, О.П.Околеловты, Г.Д.Жангисинаны, Ш.М.Каланованы ебектерінде баяндалан.
Информатиканы оыту теориясы мен дістемесі саласында біратар ебектер жары крді. Оларда – университеттерде информатикамен штасан профиль мамандарын информатикаа оытуды дістемелік жйесін жетілдіру (Е.Ы.Бидайбеков), жалпы білім беретін орта мектептерде информатиканы оытуды жетілдіру (С.ариев), мектептер мен университеттерде
информатика мен экономиканы біріктіріп оыту жйесін жетілдіру
(Б.Бекзатов), мліметтерді иерархиялы рылымдары негізінде компьютерлендірілген оытуды йымдастыру В.В.Гриншкун жан-жаты зерттеледі.
Кптеген алымдар компьютерлік оыту мселесіне ерекше мн беріп келеді. Мысалы, Ж.А.араев оытуды компьютерлік технологияларын пайдалану жадайында оушыларды танымдык белсенділігін арттыру, А..Шріпбаев компьютерлерді бадарламалы жне апаратты ралдарыны дрыстыын длелдеу, С.М.Кеесбаев болаша малімдерді жаа апаратты технологияны пайдалана білу мселелерін, М.Ф.Баймхамедов компьютерлік оытуды бейімделген технологиясын растыруды модельдерін, дістері мен ралдарын жасау мселелерін Ж.Ж.Жаабаев апаратты технологияларды даму жадайында мамандарды инженерлік-сызба дайындытарын жетілдіру туралы арастыран.
Жоарыда аталан жмыстар, елімізде информатиканы жне информатикалы пндерді оыту теориясы мен дістемесі бойынша ылыми ізденістер негізін алауа ммкіндік береді. Алайда, бл жмыстарда болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде ксіби дайындау жеткілікті зерделенбеген.
Болаша малімдерді ксіби дайындауда апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу технологиясын олдану арылы оларды ксіби ызметінде апаратты-компьютерлік біліктіліктер жйесін алыптастыру мселесін шешуге болады.
Жоары оу орындарыны педагог мамандытарындаы оу бадарламалары мен оулытарын зерделеу, оу дерісіне жасаан талдау да бл проблеманы бірегей жйеге келтірілмегендігін, болаша педагог мамандарыны ксіби білімін апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу арылы жетілдіру мазмныны дрыс жзеге аспайтындыын длелдейді.
Демек, болаша малімдерге апаратты технологиялар негізінде ксіби білім беруге оамны сранысы мен мегерілетін ксіби апаратты-компьютерлік білім мазмныны теориялы-діснамалы трыда негізделмеуі арасында; болаша малімдерге осы трыда ксіби білім беру ажеттігі мен оны жйелі жзеге асыруды бірыай тжырымдамасыны жотыы арасында; діснамалы трыда негізделген апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу арылы оытуды дістемелік жйесіні жеткіліксіздігі арасында арама-айшылытар бар екендігі аны байалады. азіргі ылым мен апаратты технологияны дамыан кезеінде жне ндірісті барлы салалары, соны ішінде оу-аарту саласы да компьютерлендірілгендігі жне олара арналан олданбалы бадарламаларды кптеп енуі, ал екінші жаынан болаша малімдерді ксіби дайындауда апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде оыту сйкессіздіктерінен туан айшылытар да бар. Осы айшылытар зерттеу таырыбын “Болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде ксіби дайындау жйесі” деп тадауымыза негіз болды.
Зерттеуді объектісі. Болаша малімдерді жоары оу орнында ксіби дайындау жйесі.
Зерттеуді пні. Болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуге негізінде оыту дерісі.
Зерттеуді масаты. Болаша информатика, математика, физика жне ксіптік білім пндері малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде оыту арылы ксіби дайындауды психологиялы-педагогикалы трыда теориялы негіздеу, оны дістемелік жйесін даярлау.
Зерттеуді болжамы. Егер, жоары оу орнында болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде ксіби дайындауды теориялы негізі аныталып, апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуге оыту арылы болаша малімдерді ксіби дайындау дістемелік-тжірибелік трыда негізделсе, онда оларды ксіби дайынды дерісіні тиімділігі артады жне оу дерісінде апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуді тиімді пайдалана алатын малім дайындауа болады, йткені жоары оу орныны маызды міндеті ксіби білімді, апаратты-компьютерлік технологияларды жетік мегерген маман даярлау.
Зерттеуді міндеттері.
- Болаша малімдерді азіргі ылым мен техниканы жетістіктері негізінде ксіби дайындауды теориялы негіздерін анытау.
- Болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде ксіби дайындау тжырымдамасын жасау.
- Жоары оу орнында болаша малімдерді ксіби дайындыыны сапасы ретіндегі апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуді олдануа даярлыыны рылымды-мазмнды моделін жасау.
- Апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу дерісін толы мегерген болаша малімні ксіби дайындыы барысында білім беруді психологиялы-педагогикалы трыда негіздеу.
- Апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде болаша малімдерді ксіби дайындауды дістемелік жйесін негіздеу.
- Болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде арнайы пндерді оыту дерісінде ксіби дайындауды педагогикалы технологиясын жасау.
- Болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде оыту тжірибелерін эксперимент жзінде тексеруден ткізу.
Зерттеуді жетекші идеясы: Жоары оу орнында болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде оыту дерісінде ксіби дайындау жйесін теориялы жне дістемелік-тжірибелік трыда дамыту болаша маманны біліктілігі мен ксіби іскерлігін алыптастырады.
Зерттеуді ылыми-діснамалы негіздері. Білім беру жйесіні философиялы, психологиялы-педагогикалы, ылыми-техникалы негіздері, тла дамуыны жалпы философиялы принциптері, бірттасты туралы диалектикалы теориясы, ќазіргі білім беру проблемалары, политехникалыќ жєне кєсіптік білім беру, кєсіби педагогика, кєсіпќойлыќ психологиясы мен жеке т±лѓаны дамыту саласындаѓы отандыќ жєне шетелдік ѓалымдардыњ ењбектері ќ±райды.
Диссертациялыќ зерттеудіњ, теориялыќ, єдістемелік жєне эксперименттік ќаѓидаларын жасауда кєсіби оќыту процесін зерттеудегі ж‰йелілік, т±лѓалыќ жєне іс-єрекет т±рѓысынан ќараудыњ жалпы ѓылыми принциптері, сонымен бірге кєсіпќойлыќ, оныњ бєсекеге ќабілетті жєне кєсіби толысќан маман болып ќалыптасуындаѓы рµлі туралы; іс-єрекеттіњ философиялыќ, педагогикалыќ, психологиялыќ жєне профессиографиялыќ теориясы туралы; проблемалыќ оќытудыњ психологиялыќ-педагогикалыќ жєне єдістемелік негіздері туралы теориялары мен идеялары ќолданылды.
Зерттеу кµздері: зерттеу проблемасы бойынша философтардыњ, єлеуметтанушылардыњ, педагогтардыњ, психологтардыњ, экологтарды ењбектері; ЌР ‡кіметініњ ресми материалдары; Білім жєне ѓылым министрлігініњ жоѓары мектептіњ білім беру мєселелеріне ќатысты нормативті ќ±жаттары мен оќу-єдістемелік кешендері (стандарттар, типтік оќу баѓдарламалары, оќулыќтар, оќу ќ±ралдары жєне т.б.); азастан Республикасы жоары міндетті ксіптік білім беру бадарламалары; Білім беру саласын апараттандыру тжырымдамасы мен бадарламасы; педагогтардыњ ѓылыми жетістіктері мен озыќ тєжірибелері; апаратты-телекоммуникация саласындаы ылыми ебектері.
Автордыњ жоары оу орнында оытушы, аа оытушы, доцент, кафедра мегерушісі, декан, оу-трбие жмыстары жніндегі директор орындасары ызметтеріндегі кп жылды педагогикалыќ жєне зерттеушілік іс-рекет тєжірибесі.
Зерттеу єдістері: зерттеу жмыстарын жзеге асыруда теориялы (модельдеу, аналитикалы-синтетикалы, салыстырмалы, индуктивті-дедуктивті талдау), эмперикалы (срау, баылау, педагогикалы эксперимент, педагогикалы іс-тжірибелер); леуметтанулы (сауалнама); білім беру жйесі субъектілеріні тжірибесін талдау, салыстыру, зерделеу, жинатау, тжірибелік-дістемелік жмыстарды жргізу, математикалы статистикалы есептеу дістері олданылды.
Зерттеудіњ негізгі кезењдері.
Бірінші кезењде (1999-2001 жж.) педагогикалыќ зерттеулер єдіснамасы мен теориясыныњ жалпы жєне арнайы мєселелері бойынша отандыќ жне шетелдік єдебиеттерді маќсатты зерттеу мен талдау; болаша малімдерді дайындау тєжірибесін талдау ж±мысы ±йымдастырылды. Маманды даярлаудыњ мемлекеттік стандарттары, білім беру саласындаѓы баѓдарламалар жєне бірќатар жоѓары оќу орындарында негізге алынып ж‰рген мамандарды даярлау оќу жоспарлары зерделенді. Зерттеудіњ басты ќаѓидалары аныќталды, тєжірибелі-эксперимент ж±мысыныњ єдістемесі ќалыптасты. Жоѓары оќу орнында болаша малім мамандыѓы студенттеріне арнайы, ксіби пєндерді оќытудыњ єдістемесін ќалыптастырудыњ замани проблемаларыныњ зерттеу дењгейі аныќталды, аныќтау экспериментініњ нєтижелері µњделді.
Екінші кезењде (2001-2004 жж.) студенттерге информатика саласында білім берудіњ кµп сатылы ќ±рылымыды ерекшеліктері негізделді. Апаратты жне компьютерлік модельдеу негізінде білім берудіњ мєні мен мазм±ны жєне ќ±рылымы т±жырымдалды. Оныњ ж‰йе ќ±рушы элементтері айќындалды. Болаша малімдерге арналан арнайы пєндерді рылымы жне мазмны жетілдірілді. Болаша малім мамандыы шењберінде жалпы кєсіби даярлау тиімділігін арттыруѓа баѓытталѓан оќу дерісініњ ќ±рылымы жетілдірілді. Ќалыптастыру эксперименті ж‰зеге асырылды.
‡шінші кезењде (2004-2007 жж.) болаша малім мамандыы студенттеріне арнайы пєндерді оќытудыњ баѓдарламасын, єдістемелік ќамтамасыздандыруын жєне педагогикалы ж‰йесін жетілдіру ‰стіндегі ж±мыстары жалѓасты. Болаша малім мамандыѓы студенттеріне апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде білім берудіњ апаратты-компьютерлік технологияларын жасау принциптері негізделіп, оќу ‰дерісіне ендірілді. Болаша малім мамандарына аќпараттыќ-компьютерлік оќыту технологиясы бойынша оќытудыњ єдістемесі жасалып, жалпы педагогикалы жйе жетілдіріліп тєжірибелік-экспериментте тексерілді. Педагогикалы эксперимент нтижелері орытындыланды, деректер статистикалы деуден тті. Пайдаланылан дебиеттер жйеге келтірілді. Диссертациялыќ ж±мыс талап бойынша дайындалды.
Зерттеуді ылыми жаалыы мен теориялы мнділігі:
- Болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде ксіби дайындауды теориялы негіздері аныталды;
- Болаша малімдерді оыту дерісінде апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде ксіби дайындау тжырымдамасы жасалды;
- Апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу дерісін толы мегерген болаша малімні ылыми-дістемелік негізделген моделі жасалды;
- Жоары оу орнында болаша малімдерге апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде ксіби білім беруді психологиялы-педагогикалы негізі аныталды;
- Ксіби дайындауда олданылатын апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуді оу дерісінде олдануды дістемелік жйесі сынылды;
- Болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде оыту арылы ксіби дайындауды тжірибелік-дістемелік кешені жасалып, практикаа ендірілді;
- Болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде оыту дерісінде ксіби дайындауды технологиясы сынылды.
Зерттеуді практикалы маыздылыы:
Зерттеуді нтижелері бойынша жоары оу орныны студенттеріне арналан “Информатика.Бадарламалау негіздері”, “Информатика.Объектілі-бадарлы бадарламалау негіздері” оулытары жне “Бадарламалы жне технологиялы практикум” атты оу-дістемелік ралы жары крді. Сонымен атар “Апартты жне математикалы моделдеу негіздері”, “Информатика” пні бойынша тестер жинатары, студенттерге арналан “Информатика пнінен” оу дістемелік ралдар жинаы, “Апаратты модельдеу элементтері”, “Алгоритмдеу жне программалау негіздерін оыту”, “Delphi ортасында бадарламалау практикумы” атты оу-дістемелік ралдар даярланан. Зерттеу нтижелері жоары оу орындарында болаша малімдерді дайындауда жне малімдерді ксіби білімін жетілдіретін курстарда пайдаланылады.
Ќорѓауѓа мынадай ќаѓидалар ±сынылады.
- Болаша малімдерді ксіби дайындауда арнайы пндерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде оыту дерісіні діснамалы-теориялы негізіне оам мен табиат арасындаы йлесімділік туралы философиялы аидалар, дидактика, таным теориясы, жеке тлалы, дістемелік, іс-рекеттік теориялар, апаратты теориялар мен ксіби маман дайындау тжырымдамалары жатады.
- Болаша малімдерді ксіби даярлаудаы апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуге оыту дерісінде ксіби-компьютерлік біліктіліктер мен дадыларын алыптастыруды рылымды моделі (компоненттер, лшемдер, крсеткіштер, дегейлер) студенттерді апаратты-компьютерлік технологияларды мегерген білім дегейін анытауа кмектеседі.
- Жоары оу орнында болаша малімдерді ксіби дайындыыны сапасын жетілдіруде апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу психологиялы-педагогикалы трыда негізделді.
- Болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде оыту арылы ксіби дайындау наты шарттар арылы (мазмнды, йымдастырушылы, дістемелік) жзеге асырылады: мазмнды – тжырымдама негізінде жасалан бадарламалар, оулытар мен ралдар жасаумен айындалады; йымдастырушылы – оу-трбие дерісінде ртрлі жмыс формаларын, діс-тсілдерді, амал-жолдарды пайдаланумен айындалады; дістемелік-тжірибелік трыда негізделген жмыстармен аныталады.
- Болаша малімдерді ксіби дайындаудаы апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуге оыту дерісінде ксіби даярлауды дістемелік жйесі.
- Болаша малімдерді ксіби дайындаудаы апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуге оыту дістемесі, оу материалдары мен кешенді трде (оу бадарламалары, оулытар, оу-дістемелік ралдар, электронды оулытар, оу-жаттыу компьютерлік бадарламалары, дістемелік нсаулар) амтамасыздандырылып, студенттерді ксіби білімін, апаратты-компьютерлік технологияларды мегеру іскерлігін, дадысын, біліктілігін арттырады.
Зерттеу нєтижелерініњ дєлелділігі мен негізділігі алѓашќы діснамалы жєне теориялыќ кµзќарастармен; практикалыќ ж±мыс мазм±ныныњ ѓылыми аппаратќа сєйкестілігімен; зерттеу проблемасын зерделеуде зерттеу міндеттеріне барабар єдістер кешенін пайдаланумен; зерттеу деректерініњ дєлелділігімен; тжірибелі-дістемелік жмыстарыны жоспарлы кезеділігімен; сынылан дістемені тиімділігімен; бастапы жне соы крсеткіштерді нтижелерін орытындылауымен; оларды тиімділігін тжірибелі-дістемелік жмыстар арылы тексеруімен жне оу-трбие дерiсіне кешенді ендірілуімен длелденді.
Зерттеу базасы. Тєжірибелі-эксперимент ж±мысы Ќ.А.Ясауи атындаѓы Халыќаралыќ ќазаќ-т‰рік университетінде, Абай атындаѓы Ќазаќ ±лттыќ педагогикалы университетінде жне М.уезов атындаы Отстік азастан мемлекеттік университетінде ж‰ргізілді.
Зерттеу нєтижелерін сынаќтан µткізу жєне практикаѓа ендіру эксперимент барысында ж‰зеге асты жєне халыќаралыќ (Шымкент, 2004; 2006; Алматы, 1999, 2001, 2005; Тркияны Алания аласында 2006; Ресейді Уфа аласында 2006; Астана, 2007, Семей, 2007;), республикалыќ ѓылыми-практикалыќ (Тркістан 2006, Кентау 2006) ѓылыми-теориялыќ конференцияларда; республикалыќ педагогикалыќ оќуларда (Шымкент, Алматы, Т‰ркістан, Кентау 1999-2006) жєне Ќ.А.Ясауи атындаѓы Халыќаралыќ ќазаќ-т‰рік университетініњ, М.Єуезов атындаѓы Оњт‰стік Ќазаќстан мемлекеттік университетініњ, Абай атындаѓы Ќазаќ ±лттыќ мемлекеттік университетініњ жыл сайынѓы µтетін конференцияларында, ѓылыми-єдістемелік семинарларында, мерзімді ѓылыми-педагогикалыќ басылымдарда жєне жинаќтарда кµрініс тапты. Зерттеу нєтижелері Ќ.А.Ясауи атындаѓы Халыќаралыќ ќазаќ-т‰рік университетінде, Абай атындаѓы Ќазаќ ±лттыќ педагогикалы университетіні, М.Єуезов атындаѓы Оњт‰стік Ќазаќстан мемлекеттік университетініњ оќу ‰дерісіне жєне т.б. мамандарды даярлау практикасына ендірілді.
Зерттеу материалдары бойынша 65 ењбек жарияланды, соныњ ішінде 2 оу ралы, 21 оќу-єдістемелік ќ±ралдары, 49 ѓылыми-єдістемелік маќалалар мен баяндамалардыњ материалдары баспадан шыарылды.
Диссертацияныњ ќ±рылымы. Диссертация кіріспеден, ш блімнен, ќорытындыдан, пайдаланылѓан єдебиеттер тізімінен жєне ќосымшалардан т±рады.
Кіріспеде зерттеуді ккейкестілігі негізделеді, ылыми аппарата (зерттеуді объектісі, пні, болжамы, масаттары, міндеттері, жетекші идеясы, теориялы-діснамалы негіздері, дістері, ылыми жаалыы, теориялы, практикалы мні, орауа сынылан аидалары, зерттеуді длелділігі мен негізділігі, зерттеу нтижелерін сынатан ткізу жне практикаа ендіру) сипаттама беріледі.
“Болаша малімдерді маманды пндерді модельдеу арылы даярлауды теориялы негіздері” атты бірінші блімде болаша малімдерді жоары оу орнындарында ксіби даярлауды теориялы негіздері сипатталады, болаша малімдерді азіргі ылым мен техниканы жетістіктері негізінде ксіби даярлауды ылыми-педагогикалы аспектілері арастырылады, жоары оу орнында оытуды апаратты-компьютерлік технологияларын олдануды азіргі жадайына сипаттама беріледі, болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде ксіби даярлауды тжырымдамалы негіздері айындалып, жоары оу орнында болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуді олдануа даярлыын алыптастыру моделі келтіріледі.
“Болаша малімдерге апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде ксіби білім беруді психологиялы-педагогикалы негіздері” атты екінші блімде болаша малімдерді ксіби алыптасуыны сапалы дегейлері, ксіби маман моделін алыптастырудаы апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуді алатын орны мен атаратын ызметі арастырылады, апаратты-компьютерлік жне математикалы моделдеу негізінде оыту технологиясы сынылды, студенттерді танымды рекеттерін математикалы жне апаратты модельдеу негізінде йымдастыруды жне басаруды педагогикалы жолдары айындалады.
“Болаша малімдерге апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде ксіби білім беруді дістемелік жйесі” атты шінші блімде жоары оу орындарында студенттерге ксіби апаратты-компьютерлік білім беру мазмны келтіріліп, білім берудегі апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуді рылымы аныталды, апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде оыту барысында апаратты технологияларды олдануды дістемесі жасалды, студенттерді оыту дерісінде мультимедиялы ралдарды пайдалануды принциптері айындалып, апаратты-компьютерлік жне математикалы моделдеу негізінде арнайы пндерді оыту барысында пнаралы байланысты жзеге асыру жолдары арастырылады жне тєжірибелік-эксперименттік зерттеу ж±мыстарыныњ нєтижелері длелденеді.
орытындыда зерттеуді нтижелері, тжырымдар мен болжамды растайтын негізгі орытындылар жне ылыми-дістемелік нсаулар беріледі.
осымшада зерттеу материалдарына байланысты баспадан шыан оу-дістемелік ралдарды, оулытарды, арнайы курстарды бадарламаларыны жоары оу орындарындаы мамандар даярлауа ажетті рал екендігін растайтын анытамалар келтірілген.
Негізгі блім
азастан Республикасыны Евразиялы аймаа кіруі, ХХІ асыра ая басуы ел Президентіні «азастан-2030» атты стратегиялы бадарламасына сйкес жаа техника мен технология дерістеріні дамуы келешекте жоары оу орындарында білім беру андай баытта рбуі керек деген зекті мселе туызады.
Заманны жаа даму сатысында білім беру жйесі оамны жаа экономикалы саясат, леуметтік жне интеллектуалды дегейіне сай келуі тиіс. Осыан орай білімні масаты, мазмны жне оны оыту тсілдері айта аралып, оу жйесін реттеу, йымдастыру мселелері зерттеліп, з шешімін табуды ажет етеді.
Жања адамды тєрбиелеу мен оќытуда жоѓары мектепті алатын орны ерекше. Оныњ ќызметі ‰немі дамуда. Жања заман талаптарына сєйкес жоѓары мектептіњ дамуы кµптеген ќоѓамдыќ- єлеуметтік мєселелерді шешуді ќамтамасыз етуі керек. Жоѓарѓы мектептіњ алдына ќойѓан ењ бірінші маќсаты- ќоѓамѓа ќажетті жоѓары білімді мамандарды даярлау.
Мамандардыњ пікірінше ХХІ ѓасырда тиімді білім беру ж‰йесін жасайтын жас ±рпаќтыњ аќыл ой жєне рухани потенциалын барынша дамытуѓа м‰мкіндігі бар ±лт ќана озат бола алады. ХХ ѓасыр аяѓы мен ХХІ ѓасырды басында ѓылыми техникалыќ прогрестіњ жєне аќпарат кµлемініњ µсуі жоѓары оќу орындарындаѓы алынѓан білім ќорыныњ белсенді кєсіби іс-єрекетініњ барлыќ кезењіне емес, тек ќысќа уаќытќа ѓана кєсіпкер м±ќтаждыѓын ќанаѓаттандыратындыѓын кµрсетті. Болашаќ мамандарды кєсіби міндеттерді шешу ‰шін µз бетінше ізденуге жєне білімді игеруге даярлау ќажеттігі туындайды.
Жоѓары мектептіњ мањызды міндеттерініњ бірі - мамандарды даярлаудаѓы фундаментальды орны мен ролін жоѓарылатудан келіп шыѓатын білім беруді ізгілендіру. Осындай даярлыќпен шыќќан жоѓары мектеп т‰легі аќпараттар аѓымын жылдам игеріп, µз іс-єрекетін д±рыс жолѓа ќояды, яни дрыс пайдалана алады.
Ќазіргі тањда Ќазаќстанда білім беру ж‰йесін дамыту стратегиясыныњ маќсаттары мен міндеттері 2030 жылѓа дейін білімді дамыту стратегиясыныњ негізгі ќаѓидаларына байланысты іске асырылуда. Оны масаты д‰ние ж‰зілік тарихтыњ, т‰ркі халыќтарыныњ, кµшпелі µркениеттіњ, Орталыќ Азия елдерініњ тарихы т±лѓасында ѓылымныњ, мєдениет пен аѓарту ж‰йесініњ д‰ние танымдыќ синтезі негізінде жас ±рпаќќа жоѓары сапалы білім мен тєрбие бере алатын жоѓары білімніњ жања, шын мєніндегі т±њѓыш ±лттыќ моделін ќалыптастыру болып табылады.
Жоѓары білімніњ мынандай басты маќсаттары мен міндеттері бар:
- ол адам ќ±ќыќтарын, демократия, бейбітшілікті ныѓайту маќсатында барлыќ адамдардыњ б‰кіл µмір бойы дара дамуы мен єлеуметтік єрекетіне ќажетті м‰мкіндіктерді ќамтамасыз етуі тиіс.
- ѓылым мен технологияны дамыту жолымен ќоѓамныњ мєдени, єлеуметтік экономикалыќ дамуына сбелі лес осу;
- µзі ‰шін жауап бере алатын жоѓары білікті мамандарды, азаматтарды даярлауды бір мезгілде ж‰зеге асыру;
- т±тас алѓанда ќоѓамныњ, оныњ ішінде білім ж‰йесініњ дамуы мен жаќсаруына лес осу.
Ќазаќстан Республикасында жоѓары білім ж‰йесін реформалау жоѓары оќу орындарыныњ ќызметін ±йымдастыруѓа, білімніњ мазм±нына, сондай-аќ оќыту технологиясына да µзгерістер енгізуді талап етіп отыр.
Білім мазм±нын жањарту жоѓары мектеп реформасыны негізгі мєселелерініњ бірі болып табылады. Республикамызды жоѓары оќу орындары ‰шін мемлекеттік білім стандартыныњ концепциясын жасауда ол республиканыњ бірт±тас білім кењістігініњ моделін айќын аныќтауѓа м‰мкіндік береді. Жоѓары оќу орындарыныњ міндетін, ќажетті білім дењгейініњ кепілдігін д‰ниеж‰зілік мєдени аѓарту кењістігіне интеграциялануды ќамтамасыз ету секілді маызды проблемаларды шешу болып табылады.
Білімді дамытудыњ алѓашќы негіздері: жања білім философиясы; оѓам жєне адам туралы ѓылымдар (білім психологиясы, єлеуметтану жєне таѓы басќалар); тєжірибе теориясы (педагогика білімі менеджменті жєне жобалау.)
«Ќазаќстан Республикасыныњ 2015 жылѓа дейінгі білім беруді дамыту» т±жырымдамасында «жоѓары білім берудіњ маќсаты-ќоѓамныњ, мемлекеттіњ жєне т±лѓаныњ сапалы жоѓары білім алуѓа деген м‰дделерін ќанаѓаттандыру, єрбір адамѓа оќытудыњ мазм±нын, нысанын жєне мерзімдерін тањдауѓа кењінен м‰мкіндік беру»-деп атап крсетілген.
Жаа асыра адам басан бізді еліміз шін оам міріндегі азіргі згерістер, экономиканы, саясатты, леуметтік-саяси саланы дамуы оамдаы негізгі фактор болып табылатын жеке тланы жалпы даму дегейіне байланысты болма. Ал ол оамдаы білім беру талаптарын тбегейлі згертуге алып келді. оамды мірдегі згерістер оытуды жаа технологияларын олдануды, жеке тланы жан-жаты шыармашылы трыдан дамуына жол ашуды кздеп отыр. Бл міндеттерді жзеге асырушылар білім беру жйесіні крделі мселелерін шешуші ксіби – педагогикалы шеберлігі жоары стаздар болма.
Міне, осы орайда Р Білім жне ылым Министрлігі зірлеген «Р жоары педагогикалы білім тжырымдамасы» мен «Р жаа трпатты педагогіні здіксіз педагогикалы білімі тжырымдамаларында» жаа оамдаы малім моделіні лгілері крсетіліп беріледі. Жоары педагогикалы білімді малімдерге ойылатын талаптар азіргі оам ажеттілігінен туындайды. Жаа оам малімі тек ксіби шеберлігі жоары адам ана емес, рухани дамыан, шыармашыл, мдениетті, білім ндылыын тсінетін, педагогикалы технологияларды мегерген, ылым мен техника жетістіктері негізінде ксіби даярланан болуы тиіс.
ЖОО-ы педагогті ксіби даярлыы оу жылдары кезінде ксіби шеберлікке масатты даярлаумен оса, педагогикалы шыармашылы ызметке дайындаумен тікелей астарласуы тиіс. Ол болаша малімні жалпы мдени (мірге кзарас), методологиялы (психологиялы-педагогикалы), пндік блоктарды мегеруін амтамасыз етеді.
Р- жоары педагогикалы білім тжырымдамасында «Болаша маман тек з пнін жетік мегеріп ана оймай педагогикалы процеске атысушыны райсыны орнын кре біліп, оушыларды іс-рекетін йымдастыра білуі, оны нтижелеріне кз жеткізіп, ауытушылытарын реттей білуі тиіс. Мндай нтижеге жету шін жоары оу орындарындаы малім даярлау сатылы трде жеке тла ретінде алыптастыру масатында жргізілуі керек» деп атап крсетілген.
Оу дерісіне жаа баыт беріп, оны даму жолдарын ХХІ асырды талабына сйкес айындау шін білімні р трлі салаларына білім жне ылым, білім жне адам ы, білімні оам дамуындаы сері, білім беру барысындаы жаа технология т.б. талдау жасалып орытындылану ажет.
Педагогикалы ылымны жаа баытта рбуі, білім беру жйесінде жоары дрежелі, жан-жаты сапалы біліммен амтамасыз ету арылы лтты, мемлекеттік саяси, экономикалы жне ел мддесі трысынан туындаан мселелерді шеше алатын жоары дрежелі мамандарды даярлауды талап етеді.
Ќазіргі ќоѓамдаѓы ќалыптасќан нарыќтыќ ќатынастар, ѓылым мен техниканыњ даму ќарќыны, µндіріске шет елдік жања технологиялар мен єдістердіњ кµптеп енгізілуі оќу-аѓарту ж±мыстарын ±йымдастырудыњ барлыќ сатысына жоѓары талаптар ќоюда.
Білім беруді апараттандыру дерісі, компьютерді оќу дерісінде пайдалануы - халыќќа білім беру ж‰йесі реформасыныњ негізгі буыныныњ бірі. Ќазіргі ќоѓамныњ ќажеттілігіне сай оќытудыњ єдісі мен формасын, білім берудіњ мазм±нын т‰бірімен µзгертуді компьютердіњ м‰мкіндігін ескермей ж‰зеге асыру м‰мкін емес деп есептейміз.
Жалпы ѓылыми-техникалыќ прогрестіњ жетістіктерін атап айтќанда ѓылымныњ материяѓа, микрод‰ниеге, материяныњ элементарлыќ жєне µлі табиѓатты зерттеуде, молекулалыќ, субмолекулалыќ, атомдыќ дєрежеге кµшуі, ѓылымныњ ењ жоѓарѓы нєтижесінде табиѓаттыњ ѓылыми кµрінісі айтарлыќтай µзгерді.
Ѓылыми-техникалыќ революциямен бірге µмірге келген апараттануды ѓылыми салалары, апаратты технологияларды дамуындаѓы ішкі зањдылыќтары мен логикасын, оны µндіргіш к‰шке айналу дерісін зерттейді.
Жања технологияларды оќу процесінде ќолдануда жања оќу пєндерініњ пайда болуы, оќытудыњ жања формалары мен тєсілдерін ќарастыру б‰гінгі к‰нніњ µзекті мєселесі болып отыр.
Болаша малім даярлауда оыту мазмны мен формаларын, оу ралдары мен дістерін іріктеуде дидактикада кейінгі кезде айтылып жрген ксіби масатты кздеу станымын негізге алуды маызы зор.
Оу дерісінде болаша малімні теориялы даярлыын жетілдіруде ксіби масатты кздеу станымын ескеруді зіндік ерекшеліктері бар. Білім мазмнын анытауда, апаратты модельдеуге оыту туралы ылыми курстарды мегертуде оу материалдарыны студентті дістемелік-ксіби шеберлігін жетілдіруге баытталып ралан жн. Осы трыда пнаралы байланысты жзеге асырып отыруды рлі ерекше.
Сонымен, брыннан алыптасан дстрлі саба беру дісіне компьютерді, апаратты технологияларды жааша згеріс пен жаа идеялар осаны баршаа млім.
оамды, білім беруді апараттандыру жадайында б‰гінгі к‰нде апаратты-компьютерлік технологияларды тиімді де нєтижелі пайдалану ‰шін біріншіден, жалпы білімділік жєне кєсіби сауаттылыќ ќажет. Олай дейтініміз, ЭЕМ-мен ж±мыс жасаѓанда, ќандай да болсын (табиѓи тіл ќатынасында да) сµйлем ќателіктерін т‰сінбейтінін ескеру керек. Ол тек зіне арналан арнайы бадарламалау тілдеріні алфавитінде жазылан алгоритм-бадарламаны ана орындайды. Сонымен бірге олданушы бадарламаларды кмегімен шектеулі амалдарды атару ммкіндігіне ие. Ал апаратты-компьютерлік технологиялар кµмегімен б±л міндеттерді д±рыс шешу ‰шін объектіні, былысты моделін д±рыс ќ±ра білу керек. Бл кезде біздіше мселені математикалы, апаратты, компьютерлік модельдерін ру масата сай келеді. Сондытан болаша малімдерге апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде білім бере отырып даярлау бгінгі кн сранысынан туындап отырандыын айатайды.
Білім беру дерісінде компьютерлерді, апаратты технологияларды кеінен олданылуы интерактивті жйе руа алып келді. Интерактивті ж‰йе жеке компьютерді пайдалану, сондай-аќ бейне дискілі ќ±рал жєне теледидар кешендері негізінде ќ±рылады. М±ндай ќазіргі заманѓы кешендер интерактивті оќытуда аса ќымбат т±рѓанымен, кµрнекілік пен кері байланысты ќамтамасыз етеді.
Аќпараттыќ-компьютерлік оќыту баѓдарламалары оќу дерісін талдау м‰мкіндігін кењейтеді, яѓни ол теориялыќ негіздерін ќ±райтын баѓдарланѓан оќытудыњ мынадай жалпы ±станымдарын ќолдануѓа ыњѓайлы:
Бірінші ±станым - µзара тыѓыз байланысты материалдарды ‰зінді-блоктара бµлу (ќадамдара). Баѓдарламаны автордан оќу материалын тиянаќты талдауды, мєтін бµліктері арасындаѓы байланыстыњ тыѓыз ќисыны мен мазм±нын аныќтауды талап етеді.
Екінші ±станым – алгоритмдерді (баѓдарланѓан мєтіндерді) оќып ‰йренуге білімгерлер белсенділігін арттыру, яни жеке ќадамдар мазм±ны ‰йренушіде терењ талдаулар даѓдысын ќалыптастыруѓа баѓытталады.
шінші станым – білімгерді єрбір жауабына артынша баѓа беру, яни студенттіњ жауабына баѓасын тез арада хабарлап, д±рыс жауап берген болса келесі ќадамѓа µтуіне р±ќсат береді.
Тµртінші ±станым - оќудыњ ќарќыны мен мазм±нын дараландыру, яни тымды оќу ќарќынын дараландыруды ќамтамасыз етеді.
Бесінші станым – баѓдарланѓан мєтіндердіњ эмпирикалыќ сенімділігін тексеру, баѓдарламашы авторѓа єрбір студенттіњ м‰мкіндігіне орай ќиындыќ дєрежесін реттеуді міндеттейді.
Оќытушы студенттердіњ компьютерлік сауаттылыѓына с‰йене отырып оќытудыњ єдіс-тєсілдерін ќолданады. Б±л ‰шін жекелеген пєндерді оќытудыњ сапасын кµтеруге, екіншіден, компьютерлік сауаттылыќты дамытуѓа, студенттердіњ компьютерлік мєдениетін ќалыптастыруѓа ±мтылады.
Аќпараттыќ-компьютерлік технологияларды оќу ‰рдісіне енгізуде студенттердіњ психологиялыќ-педагогикалыќ м‰мкіндіктері міндетті т‰рде ескеруі тиіс. Б±л ±станымдар студентті ксіби біліммен байытуѓа, жалпы білімдік міндеттер мен пн туралы білім идеяларын ж‰зеге асыруѓа, оќыту мен тєрбиелеудіњ кешенді мєселелерін есепке ала отырып, сабаќты ж‰ргізудіњ вариативті єдістерін ќолдануѓа жол ашады.
Зерттеу барысында байаланы оыту дерісінде арнайы маманды пндерді оытуда апаратты-компьютерлік технологиялар ралдарын олдана отырып апаратты-компьютерлік жне математикалы моделдеу негізінде білім беру электронды оулытар, мультимедиялы жне апаратты-компьютерлік ралдарды да здері жасау керектігін білдірді.
азастан Республикасыны «Жоары білім беру туралы» заыны 9 бабында «Жоары оу орны мамандар даярлауда білімді, ылым мен білімді штастыру, оытуды белсенді дістері, жаа апаратты технологиялар кешенін олдана отырып даярлау негізінде студенттерді шыармашылы жне практикалы абілеттерін де дамыту, алыптастыру жне дамыту шін ммкіндіктер туызу арылы жзеге асырылады»,- делінген.
Білім берудегі апаратты-компьютерлік жне математикалы моделдеуді жеделдету ажеттілігін анытайтын негізгі факторлар: бірінші фактор – ЭЕМ-ді пайдалану аймаындаы жоары білікті малімдерді ксіби даярлауды сапасын арттыру, жалпылама апаратты-компьютерлік оытулар жргізуді амтамасыз ету;
Екінші фактор – жалпылама математикалы, апаратты-компьютерлік модельдеу бойынша сауаттылы мселесін жетілдіру ажеттілігімен;
шінші фактор – педагогикалы ылымдарды логикалы дамуын анытайтын, білім жйесіні ішкі ажеттіліктерімен аныталады.
Білім берудегі апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу р трлі педагогикалы міндеттерді шешу шін мультимедиялы электронды оулытар базасында апаратты технологияны пайдалану жне оны жасаумен байланысты мселелерді шешетін педагогикалы-психологиялы леуметтік-экономикалы, ылыми-технологиялы дегейде арастырылады.
Білім беру дерісіне апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу технологиясын енгізу арылы зерттеу жне тжірибе жргізетін мселелерді лкен ортасы бірінші кезекте білім беру практикасына ажетті апаратты технологияларды ру концепциясын жасауды талап етеді.
Жоары білім беру дерісінде апаратты-компьютерлік жне математикалы моделдеуді олдану негізінде болаша малімдерді дайындауды тжырымдамасын жзеге асыру-за, рі крделі деріс жне ол келесі кезедерден трады:
1) маманды пндерді оыту дерісінде олданылатын апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуді ралдарын игеруге жне оны жасауа; ксіби білім беру мазмнында оу жмысын йымдастыру трі мен жаа дістерін игеру туралы зерттеу жмыстарын жргізу;
2) дстрлі оу пндерін оытуда олданылатын апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде апаратты технология ралдарын жасау жне оны белсенді трде оу дерісіне енгізу; осыны негізінде педагогтарды оу жмысыны жаа дістері мен йымдастыру трін жалпылама игеру; білім беру мазмнын, оу-трбие жмысы дістері мен дстрлі формасын тбегейлі айта арастыру, оны оу-трбие дерісінде практикалы жзеге асыру;
3) здіксіз білім беру мазмнын оны барлы дегейінде тбегейлі айта ру; апаратты технология ралдарын олдануа сйкес келетін білімді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу негізінде оытуды дістемесін толытыру.
азастан Республикасындаы білімді апараттандыру жйесін рі арай дамыту апаратты ресурстар болып табылатын оытуа арналан бадарламалы ралдарды дайындамай жзеге асыру ммкін емес. Оларды атаратын ызметтері жне ауымы да те ке жне оан мыналар жатады: аутоматтандырылан жне сараптамалы жйелер, электронды оулытар жне мультимедиялы бадарламалы ралдар.
Осылайша азіргі кезде ылым мен техниканы жетістіктерін ксіби маман даярлау рдісінде пайдалану маызды екендігі, ал біра сол негізде болаша мамандара білім беру лі де жеткіліксіз екендігі айындалды. Бл баытта арнайы тжырымдамаларды негізін анытап арнайы модельді сыну ажеттігі туады. Болаша малімді жалпы ксіби дайындау моделі – оамны леуметтік тапсырысын, малімдерді дайындаудаѓы мемстандарттыњ талаптарын, малім дайындау масаттарын жне студенттерді жалпы ксіби іс-рекеттерді мегеру дегейлерін амтиды. (Сурет-1)
Болаша малімдерді даярлауда оыту мен трбиені дидактикалы, педагогикалы-психологиялы масаттарын жзеге асыруа баытталан оытуды апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу технологияларын олдану мынадай ажеттіліктерге алып келеді, яни:
1) оамды апараттандыруды азіргі жадайында білімгерді ксіби тлалы міндеттеріне сай келетін оыту мен трбиені мазмнын, дістерін жне йымдастыру формаларын тадау стратегиясыны діснамасын траты трде жетілдіру;
2) апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу саласынан замани апаратты технологияларды кн санап артып отыран ммкіндіктерін ескеретін оыту жне ксіби даярлау дістемесін жасау;
Сурет 1. Болаша малімді жалпы кєсіби дайындаудыњ моделі
3) болаша малімні интелектуалды, тлалы потенциялын дамытуа здігінен ксіби білімні жетілдіру іскерліктерін алыптастыруа бадарланан жне апаратты деу бойынша зіндік рекетті бірнеше трін жзеге асыра алатын ксіби маман моделін жасау;
4) азіргі заманы апаратты технологиялар мен компьютерлік педагогикалы ралдарды олдануа сйенетін оытуды дістемелік жйесін жасау.
азіргі заманы апаратты технологиялар ЭЕМ олдануа негізделген. Замани ЭЕМ-дер формальданан білімдерді деу мен бейнелеу шін лкен есептеу ммкіндіктеріне ие жне білімді йымдастыруды мейлінше жетілдірілген формаларын жасау жне оларды оытуда олдану шін жадай туызады. Дегенмен бізді анытауымыз бойынша ЖОО оу дерісі білімді формальдау дістеріне оытуа толы дайын еместігі аныталды. Бл студенттерге болаша ксіби іс-ерекетінде азіргі заманы апаратты технологияларды тиімді олдану ммкіндігін бермей отыр.
Сондытан азіргі кездегі оыту дістемелерінде, маман даярлауда ЭЕМ ммкіндіктері толы жеткілікті трде олданылмауда, бл аз кезегінде апаратты технологияларды дамуыны ол жеткен дегейімен, осы кезде алыптасан оыту дістемелері мен технологияларыны арасында арама-айшылыты пайда болуына алып келеді.
Бл айшылыты шешу шін педагогика ылымы мен оыту теориясынан тере ойластырылан, дербес білім беру міндеттерін шешуге баытталан жаа инновациялы білім беру технологияларын ру ажет болады.
Апаратты технологияларды даму дегейі мен оларды маманды пндерді, информатиканы оытуда олдану дегейіні арасында арама-айшылыты болуына байланысты туындаан жадайды шешімі з кезегінде нерлым тиімді болатын білім беру технологиясын іздеу мселесін алдыы атара шыарады. Осы мселені шешуді бір жолы математикалы жне апаратты-компьютерлік модельдеу негізінде білімдерді формальдау дістеріне оыту технологиясын румен байланысты болып табылады.
Математикалы моделдеу жалпы моделдеуді дербес жадайы болып табылады. Ол тпнсаны зерттеуді арнайы ралы ретінде оны моделін олдануды ажет етеді, яни оны оып-йренуде таным объектісі оны задылытары туралы жаа апарат береді (Штоф В.А.). Математикалы модельдеу кезінде оып-йрену пні жйені раушы элементтеріні (тпнса мен модель) бір-бірімен байланысан рылымыны изоморфизмі болатын «тпнса – математикалы модель» жйесі болып табылады.
Сонымен есепті математикалы моделін ру барысында:
- осымшаны сипаттауды анытайтын апаратты модель ру;
- осымшадаы объектілерді асиеттері мен оларды арасындаы атынастарды абстракциялауа атысты болжамдар талаптарын растыру;
- осымшаны баламалы математикалы теориясын анытау, тадалан математикалы теорияны ымдары мен белгілеулерін олдана отырып осымшаны негізгі ымдарын формальды сипаттау;
- математикалы моделін ратын есептерді шешуде осымшаларды туелсіз асиеттері (аргументтер немесе бастапы мліметтер) мен туелді асиеттерін анытау;
- нтижені бастапы мліметтермен байланыстыратын математикалы атынастарды (формулалар, тедеулер, тесіздіктер жне т.б.) ру керек.
орытынды кезеде алынатын осымшалардаы кейбір атынастарды математикалы сипаттау осымшаны математикалы моделі ретінде арастырылады. осымшаны апаратты моделіне ойылатын талаптардан туелді болатын дерістер мен былыстарды ртрлі длдікпен болжау ммкіндігін беретін бірнеше математикалы модельдер болуы ммкін.
Келтірілген кезедерді болаша малімдерді дайындау барысында жзеге асыру студенттерді таным дерісіндегі апаратты модель трінде сынылан наты білімнен, математикалы модель трінде сынылан формальданан білімні жоары дрежесіне ктерілетін практикалы дадыларды алыптастыру ммкіндігін береді.
Модель объективті шындыты сипаттауды нтижесі ретінде пайда болады. Ол сынылан есепті баытына байланысты маыздылыы аз фактілерді алып тастау жне мейлінше маызды (ажеттілерін) алдыру арылы рылады. Осыдан кейін модель шындыпен атынаса тскенше «з» міршедігін жоймайды. Модельді бл рекетін – «модельді интерпретациясы» деп атайды. Математикалы модельдерді, олар олданылатын идеалды объектілер мен оларды кмегімен шешуге болатын есептерден туелді болатын математикалы модельдерді келесі трде классификациялауа болады:
- Динамикалы (дескриптивті). Объект ретінде арастырылатын былысты асиеттеріні мнін жне оларды згеруін сипаттайтын сандар мен тедеулер арастырылады. Модельдер ртрлі дерістерді немесе динамикалы объектілерді сипаттауа арналады. Мысалы, санды дістер саласы бойынша есептерді шешуді негізінде дифференциалды жне алгебралы тедеулер теориясы жатады.
- Оптимизациялы (экстремальды). Модельдерді объектілері ретінде заттарды (дерістерді) асиеттеріні арасындаы атынас трінде берілген жне асиеттерді ммкін мндеріні аймаына шектеу трінде берілген атынастар жиыны сынылады. Есептерді бл класы шін осымша объектілер асиеттері арасындаы ртрлі атынастарды ескеретін басару трін тадау ажеттілігінде болып табылады. Бл класс есептерін шешу негізінде сызыты жне динамикалы бадарламалау дістері, сонымен бірге сызыты емес жне бтін санды бадарламалау дістері жатады.
- Ойын модельдері. Жйені объектілері стратегиялар мен ойын ситуацияларын сипаттайтын ережелер мен атынастар болып табылады. Модельдер ойына атысушыларды кзарастары бір-біріне сай келмегенде наты жадайды зерттеу шін ызмет етеді. Есептерді бл класыны негізінде ойын теориясыны математикалы аппараты жатады.
- Имитациялы. Мндай жйелерді объектілері – былысты оны рамдас блімдеріні зара рекеттесу арылы сипаттайтын крделі тедеулер жйесі болып табылады.
- Логикалы-лингвистикалы. Мндай модельдерді объектілері символдар, символды жне логикалы рнектер мен мтіндер болып табылады. Олар жйелерді автоматтандырылан аударманы пайдалануа, апаратты техникалы рылыа шыаруа арналады.
Крделі осымшалармен байланысты есептерді математикалы модельдерді олдану негізінде талдау жне шешу есептеулерді аутоматтандыруды ажет етеді. Аутоматтандыруды ажетті дегейін амтамасыз ету шін ЭЕМ олданылады. Математикалы модельдерді ЭЕМ бадарламаларыны жиынтыы трінде іске асыру оны компьютерлік моделі деп аталады.
Апаратты модель-бл сезімдік жне теориялы ойлауа сйенетін табии немесе арнайы тілдерді кмегімен оып-йренетін пнді дл, наты сипаттау. Компьютерлік модель - апаратты-компьютерлік-апаратты модель арылы сынылан пндер мен былыстар туралы наты білімдерді жалпылау нтижесі ретінде арастырылады. Объектілерді сырты трі мен рылымын компьютерлік модельдеу деп:
1) зара байланысан компьютерлік суреттер, кестелер, слбелер, диаграммалар, графиктер, анимациялы зінділер, гипертекстер жне т.б. кмегімен сипатталатын объектіні шартты бейнесін тсінеміз. Мндай трдегі компьютерлік модельдерді кейде рылымды-функциональды деп атайды;
2) объектіге ртрлі, кездейсо факторлар (бадарламаны олданушы сынатын) сер еткенде объектіні «имыл-озалысын» жаырту (имитациялау) нтижелерін графикалы бейнелеу жне есептеу ретіні кмегімен ммкіндік беретін жеке бадарламаны немесе бадарламалар кешенін тсінеміз.
Осы трыда оыту дерісінде бадарламалау тілінен студенттерді білімді саналы игеруі, белсенділік крсетуі – апаратты-компьютерлік жне математикалы моделдеу негізінде шебер маман даярлауды алы шарттарыны бірі.
Жоары ксіби білім беретін маманды пндер саласындаы апараттандыру дерісі, бл студентті модельденетін объектілер, былыстар, процестер туралы апараттарды жинау, деу, беру бойынша збетімен оу іс-рекетін жзеге асыру біліктілігіні алыптасуын амтамасыз ететін оыту мен трбиелеуді дістері мен йымдастыру формаларын, оу-трбие процесін жетілдіру масатында апаратты технологиялар олдануа дайындау, информатиканы жалпы курсын оытып ана оймай, сонымен атар апаратты технологияларды наты ксіби пндерде олдануды да оыту ажет. Демек, болаша информатика, математика, физика, ксіптік білім беру малімдеріне:
- Объектілерді р трлі экранды моделдерін, оларды динамикалы кескінделуін салу саласында апаратты технологиялар ммкіндігін жзеге асыру;
- Есептеу дерісіні, апараттарды іздеу рекетіні жне оылатын объектілер, былыстар мен процестер туралы мліметтерді деу, жинау іс-ректіні автоматтандырылуы туралы;
- Оытуда апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуді олдануды олданбалы баытыны жзеге асырылуы туралы;
- Компьютерлік жне диагностикалы дістерді олдану туралы білімдерді игерту те маызды болып табылады.
Болаша малімдерді педагогикалы іс-рекетінде апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу ралдарын олдануа оытуды тмендегідей негізгі баыттарын атап крсетуге болады:
1) Оыту дерісінде апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу ралдары ммкіндіктерін жзеге асыруды педагогикалы масата лайытылыы: апаратты-телекоммуникациялы ралдар мен олданушы арасындаы зара кері байланыс; объектілер немесе былыстар мен задылытарды моделдері туралы оу апаратыны компьютерлік кескінделуі; есептеу дерістеріні, апаратты іздеу іс-рекетіні жне апараттарды жинау, деу, беру кбейту операцияларыны автоматтандырылуы, сонымен атар те лкен клемді апараттарды саталуы, оан кез-келген уаытта ену ммкіндігіні бар болуы; оу тжірибелеріні нтижелерін немесе оны бір блігін бірнеше рет айталау ммкіндігіні бар болуы; оу тжірибелеріні нтижелерін немесе оны бір блігін бірнеше рет айталау ммкіндігімен атар оларды деу процестеріні автоматтандырылуы; білім беру нтижесін баылау мен оу іс-рекетін басаруды йымдастыруды апаратты-дістемелік амтамасыз ету процесіні автоматтандырылуы;
2) Білім беруді апараттандыру жадайындаы оу-трбие процесіні ерекшеліктері, оны ішінде математикалы жне апаратты моделдеу ралдарын олдануды педагогикалы тжірибесі, дербес жадайда арнайы пндерді оыту дерісіндегі апаратты жйелер.
3) Білім беруге арналан электронды, мультимедиялы ралдарды жасау мен олдануды негізгі ережелері;
4) Пндерден білім мен біліктіліктерді баылауа баытталан компьютерлік баылау, тестілеуді олдану ерекшеліктері.
Болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуді олдануа даярлыын алыптастыру бойынша зерттеулер жргізілді. Осы орайда біз болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы моделдеуді олдануа даярлыыны рылымды-мазмнды моделін жасады (Кесте-1).
Модель болаша малімдерді сапасына ойылып, зерттеу идеясын болаша маманды дайындауды отайландыру мселесі бойынша, осы арастырылып жатан проблеманы студенттерге оытуды ттас бір дістемелік жйесін руда негізгі роль атарады. Техникалы, апаратты ралдар туралы мселелер басым арастырылатындытан болаша малімдерде мотивациялы компонент, осы трыда танымды, бейімділікке арнайы талап болатындытан мазмнды компонент, ал е бастысы практикалы олдану боландытан болаша малімдерде іс-рекеттік компоненттер болуы ажеттілігін модельде ескердік.
Мотивациялы компонентке танымды ызыуды негізгі алыптастыру бейнесі жатады. Оан болаша маманны зіні ксіби шеберлігін дамытуа талпынуы, ксіби жеке біліктілік дегейін ктеруге баыттылыы, инновациялы іс-рекетке мтылу рекеттері, апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуге ызыушылыы кіреді.
Мазмнды компонентке болаша малімні жалпы мдениеттілік дайындыы мен пндік діснамалы дайындыыны дегейі, мамандыы бойынша білімі, педагогикалы бірттас білім жйесі, бірттас педагогикалы дерісті задылытары мен озаушы кштеріні жалпы теориялы білім негіздерімен арулануы, апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеу туралы тсінігі, білімдер жйесі кіреді.
Оан бірттас педагогикалы дерісті теориялы негіздерін мегеруі, жеке тла теориясыны ылыми негіздерін мегеруі, педагогикалы іс-рекет теориясыны ксіби біліктілік трысындаы негіздерін білуі, оушыларды барлы ммкіндіктерін пайдалануа инновациялы іс-рекетті кбіне нтижелі болатындыын сезіне алу жатады.
Іс-рекеттік компонент болаша малім зіні ксіби іс-рекетін инновациялы трыда мегере алуы мен міндетін анытай алуы жне апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуге негізделген педагогикалы дерісті тиімді жзеге асыра алуымен лшенеді. Оан болаша малімні з пнін жете мегеруі, бірттас оу-трбие дерісіні психологиялы-педагогикалы жадаятын жоспарлап, жзеге асыра алуымен сипатталады.
Кесте -1. Болаша малімдерді апаратты-компьютерлік жне математикалы модельдеуді олдануа даярлыыны рылымды-мазмнды моделі
| № | Компоненттер | лшемдер | Крсеткіштер |
| 1 | Мотивациялы | -зіні ксіби шеберлігін апаратты -компьютерлік технология бойынша дамытуа талпынуы - апаратты-компью терлік жне математи калы модельдеуге ызыушылы таныту | -Ксіби жеке біліктілік дегейін ктеруге баыттылыы -Апаратты жне компью-терлік технология бойынша инновациялы іс-рекетке мтылуы -Апаратты жйелерді модельдеу, компьютерлік модельдеу туралы мотивтер -Мультимедиялы технология-ларды олдануа мтылуы |
| 2 | Мазмнды | -зіні апаратты жне компьютерлік технология бойынша сауаттылыы - апаратты-компью терлік жне математи калы моделдеу туралы білімдер жйесі | -Педагогикалы іс-рекет теориясыны ксіби біліктілік трысындаы негіздерін білуі -Барлы ммкіндіктерді ескере отырып инновациялы іс-рекетті кбіне нтижелі боландыын сезінуі -Апаратты жйелерді модельдеуді, компьютерлік модельдеуді тсінуі - Мультимедиялы технология лар туралы тсінік -Пн сабатарында компьютерлік модельдеуді олдану керектігін тсіне білуі |
| 3 | Іс-рекеттік | -зіні ксіби іс-рекетін инновациялы трыда мегеру -Апаратты-компьютер лік жне математикалы модельдеуді олдану іскерлігі | - Апаратты жне компьютерлік технология негізінде іс-рекетін инновациялы трыда шеше алуы -Апаратты жйелерді модельдеуді мегеру - Компьютерлік модельдеуді игеруі - Мультимедиялы технология ларды олдана алуы - Пн сабатарында апаратты-компьютерлік модельдеуді олдану ммкіншілігін мегеруі |
