ОЖ 338.2:332.142:351.711 олжазба ыында
Дарихожаева Индира КУЛМАГАМБЕТОВНА
Ксіпорынды басару жйесінде экономикалы стратегияны алыптастыруды тиімді жолдары
(ызылорда облысыны ауылшаруашылыы німдерін деуші ксіпорындары мліметтері негізінде)
6 М050600 – Экономика мамандыы бойынша экономика жне бизнес магистрі академиялы дрежесін алу шін дайындалан диссертацияны
Рефераты
Кызылорда, 2012
Жмыс орыт Ата атындаы ызылорда мемлекеттік университетінде орындалды
ылыми жетекші экономика ылымдарыны кандидаты
Г.Е.Талапбаева
Ресми оппонент экономика ылымдарыны
кандидаты, доцент К.Ж.Садвакасова
Диссертацияны орау 2012 ж. ____ маусымда ____ саатта орыт Ата атындаы ызылорда мемлекеттік университетінде теді. 120014. ызылорда., йтеке би к-сі, 29А. ( бас оу имараты, Экономика факультеті, № 308 дрісхана)
Магистрлік диссертациямен орыт Ата атындаы ызылорда мемлекеттік университетіні кітапханасында танысуа болады. (120014. ызылорда., Байсеитова к-сі, 100.)
КІРІСПЕ
Зерттеу таырыбыны зектілігі. Стратегия е алдымен ндіріс дегейіндегі аымды басарумен жоары дегейді айырмашылыын крсетеді. Оны кптеген анытамалары бар. Мысалы: стратегия – дамуды жалпы баыты, басаруды жоары дегейіндегі шешімдерді талап ететін луетті ызмет. Стратегиялы басару дегеніміз – ол йымдарды оршаан ортамен зара атынастарын басару барысындаы йымдарды масатын жзеге асыру миссиясы. Стратегиялы басару – ол йымны з алдына ойан масатына жетудегі шешімдер жиынтыы мен рекеттері. Стратегия – ол негізгі масаттара ол жеткізудегі басымды мселелер мен ресурстарды анытаудаы рекеттерді бас бадарламасы.
Стратегиялы басаруа тудегі негізгі масат жоары басаруды кілін з мддесіне аудару жне онда болып жатан дерістерді реттеу. азіргі менеджментте стратегиялы жне тактикалы аспектілерін атауа болады. Стратегиялы мселелерге йымны масаты, оны негізгі рекеттік трлері мен баыты, одатастары мен арсыластарын, з артышылытарын анытау жатады. жаттарды айналу технологиясы, німді ттынушылармен жргізілетін рекеттерді тактикалы мселелерге жатызуа болады.
Стратегиялы басаруды нысандарына коммерциялы фирмалар, айматар, ел, шаын ксіпорындар жне таы басалар жатады. Стратегиялы басаруды субъектілеріне йымды басару жатады. Мнда басаруды жйелік субъектілері бар, олар р дегейде ызмет етеді. Мысалы, корпоративті стратегия, бизнес стратегиясы (жеке бизнес трлері), функционалды стратегия (жзеге асыру стратегиялары).
Стратегиялы менеджментті негізгі мазмнын мыналар райды: фирма бизнесін белгілеу мен негізгі масатын анытау; фирманы сырты ортасын талдау; оны ішкі жадайын талдау; фирманы шаруашылы аймаы дегейінде стратегияны тадау мен дайындау; ртараптандырылан фирманы портфелін талдау; оны йымды рылымын жобалау; компания стратегиясы мен нтижелеріні кері серін амтамасыз ету; стратегияны, ралымды жне басаруды жетілдіру.
йымдастыру дегейіні негізгі трлері: корпорациялы дегей; стратегиялы ожалы ету аймаыны дегейі; функционалды дегей: тменгі дегейдегі менеджмент (оперативтік стратегия).
азастан туелсіз дамуыны 20 жылында айтарлытай экономикалы суге ол жеткізді. азастан Республикасыны нарыты экономикасын лемдік оамдасты мойындады. Соы бірнеше жылдар ішінде орталы пен айматарды зара арым-атынастарында басаруды тиімді формаларын іздестіруде бірнеше згерістер болды. Осылайша ксіпорынды дамытуды басаруды міндеттерін шешу, тиімді экономикалы ортаны алыптастыру мселесін арастыруа жне ксіпорынны дамуын амтамасыз ететін басарушылыты маызды элементтеріні бірі болып стратегиялы басару негізделеді.
Стратегияны негізгі мні – бизнесті оршаан ортаа бейімдеу. Тек осы жадайа сйкес боланда ана аман алып жне рі жасы дамуына ммкінді болады. Стратегияны деріс ретінде арастыруа оны ш белгіленген сатылары длел болады: стратегиялы талдау, стратегиялы тадау, стратегия мен менеджментті іске асуы.
Стратегиялы талдауды негізгі масаты апарат жинау. Бл талдауды ішкі жне сырты екі кезеі бар. Негізгі масаты талдауды кшті жне лсіз жатарын анытау масатында ішкі талдау жргізіледі. Стратегиялы тадау талдауды нтижелерін зерттеуден басталуы керек. Стратегия мен менеджментті іске асыру стратегиялы талдау мен тадауа араанда лдеайда иындау деріс.
Е алдымен, за мерзiмдi перспективадаы кез келген ксiпорынны табысты ызметi дрыс стратегия, бiлiктi басшылы, баалы орлар, ткiзу нарытарыны бар болуынан, сонымен бiрге инвестициялы капитала рсатты ммкiндiктерiне туелдi болады. азастан шiн аымдаы мерзiмнi зектi мiндетi бл – объективті факторлардан туындаан крделі саяси, экономикалы жадайларда экономикалы дамуды тратылыын амтамасыз ету.
Стратегиялы басару теориясында да, кнделікті тжірибеде де микродегей шешуші объект болады. Ксіпорынды, жеке ндіріс трін, рі оамны экономикалы бет-бейнесін жасайтын заттай-материалды ндылытарды ндіретін салаларды басару объективті ажеттілік болып табылады. Яни басаруды осы дегейі барлы басару жйесіні басты назарында стайтын объектісі болуы керек.
Ксіпорындарды басару ісі барлы экономикалы байланыстар мен атынастарды жиынтын толы амти алмайды. ндірісті басаруды ылыми сипатында ксіпорын халы шаруашылыыны бірттас жйесін райтын оамды баса да ндірістік жне ттынушы яшытарымен бірге арастырылады.
Айтылан мселелер аясында ксіпорынны дамун амтамасыз ететін стратегиялы басару механизмдеріне ыпал ететін анарлым тиімді іс-шараларды іздеу жне негіздеу маызды бола отырып зерттеу таырыбыны зектілігін айындайды.
Таырыпты зерттелу дрежесі. Ксіпорын страегиясы жне стратегиялы басару мселелері кптеген отанды жне шетелдік алымдарды ебектерінде арастырылан. Стратегиялы басару ториясыны негіздері, ерекшеліктері, масаттары мен талдау дістері, р дегейдегі бсеке артышылытарын зерттеген алымдарды ебегіні негізі болып табылады.
Стратегиялы басару мселесін зерттеуде шетелдік жне отанды алымдарды Акофф Р., Ансофф И., Карлофф Б., Кинг У., Клиланд Д., Мескон М., Портер М., Томпсон А. жне т.б.; отанды К.Б.Бердалиев, С.Ы.мірзаов С.А. Алпысбаев, А.К. Кошанов, С.Д.Ташенова Р.К. Сатова, Э.А. Туркебаев, Л.Ф. Сухова, У.Ж. Шалболова жне т.б. алымдарды ебектерін ерекше атап туге болады. Бл зерттеушілерді зерттеу жмыстары ксіпорын стратегиясын зерттеуде, оны экономикалы даму ерекшелігін анытауда осан лестері зор.
Диссертациялы зерттеуді масаты мен міндеті – ксіпорынды басаруда стратегияны алыптасуы мен дамуыны теориялы-дістемелік негіздерін зірлеу болып табылады.
Ала ойан масата сйкес тмендегідей міндеттерді шешу ажеттілігі айындалады:
- ксіпорынды басаруда стратегияны мнін, маызын жне теориялы-дістемелік негіздері мен станымдарын зерттеу;
- ксіпорындаы стратегияны дамыуыны шетелдік тжірибесін зерделеу;
- «РЗА» А - ны стратегиялы жадайын талдау;
- ксіпорынны туекелі мен банкрот болу ытималдыын болжау;
- ксіпорынны тлем абілеттілігін алпына келтіру дісін сыну;
- «РЗА» Акционерлік оамында инновациялы рдістерді басару стратегиясын айындау;
Зерттеу пні болып ксіпорындаы стратегиялы басаруды алыптасуы мен даму процесінде пайда болан басарушылы жне экономикалы атынастарды жиынтыы саналады.
Зерттеу нысыны ретінде ызылорда облысыны ауыл шаруашылыы німдерін деуші ксіпорындары алынды.
Зерттеуді теориялы жне дістемелік негізі болып жалпы ылыми сипаттаы кешендік дістемелер олданылды: талдау жне синтездеу; абстрактілі-логикалы; статистикалы-экономикалы мліметтерді талдау, деу жне баалау дістері; жйелі-факторлы дістер; экономикалы-математикалы лгілеу дістері, SWOT-талдау дісі, сонымен атар аналитикалы материалдарды деу шін пайдаланылды. Стратегиялы даму бадарламалары, азастан Республикасыны стратегиялы жоспарлары, Р-сы Статистика агенттігігіні мліметтері болады.
Зерттеуді ылыми жаалыы:
- ксіпорынды басарудаы стратегияны теориялы тсінігі мен мні натыланып негізгі аидалары аныталды;
- ксіпорын дамуыны стратегиялы басару дістемесі арастырылып, стратегиялы даму дегейін баалау критерилері алыптастырылды;
- Ауылшаруашылыы німдерін деуші ксіпорындарды аымдаы жадайын талдау негізінде оларды даму ммкіншіліктері аныталды;
- Ауылшаруашылыы німдерін деуші ксіпорынны ызмет ету ортасын отайландыру стратегиясы сынылды;
Ксіпорын ызметін дамытуды инновациялы басару стратегиясы аныталды.
орауа сынылан негізгі аидалар:
- стратегиялы басаруды алыптасуыны негізгі теориялы аспектілері;
- ксіпорынды басаруды стратегиясыны тжырымдары мен дістемесі сынылды;
- Ауылшаруашылыы німдерін деуші ксіпорындарыны азіргі жадайын баалау;
- ксіпорынны ішкі жне сырты ызмет ету ортасыны тиімді басару стратегиясы зерттелді;
- ксіпорын ызметін инновациялы трыдан басару моделі сынылды.
Диссертация таырыбыны жмыс нтижелеріні іс жзінде олданылуы. Зерттеуді негізгі тжырымдары мен нтижелері «Актуальные проблемы обеспечения качества и конкурентоспособности товаров и услуг в условиях глобализации» (араанды аласы, 2012 ж) атты халыаралы ылыми – тжірибелік конференцияда; «20 жыл: Экономикалы рлеу жне туелсіздік туы» Экономика факультетіні 20 жылдыына арналан облысты ылыми тжірибелік конференцияда (ызылорда аласы, 2012 ж) баяндалды. Зерттеу нтижелері ызылорда облысыны ауыл шаруашылыы департаментінде малданып, ауылшаруашылыы ксіпорындарыны ызметіне егізуге абылданды.
Жмысты ылыми-тжірибелік маыздылыы зірленген ылыми-дістемелік сынымдарды тжірибелік баыттылыымен жне ксіпорынды басаруда тиімді стратегияны алыптастыруды маызды ылыми-тжірибелік мселесін шешуге ыпал ететіндігімен тжырымдалады. Зерттеу материалдары Ауылшаруашылыы німдерін деуші ксіпорындарында стратегиялы басаруды алыптастыру жне жетілдіру жолдарын дамытуды дістемелік негізі бола алды.
Жмысты рылымы мен клемі. Диссертациялы жмыс 100 бетте мазмндалан, кіріспеден, ш негізгі блімнен, орытынды жне пайдаланылан дебиеттер тізімінен трады.
НЕГІЗГІ БЛІМ
1 Ксіпорын ызметін басаруда стратегияны алыптастыруды теориялы - дістемелік негіздері
Стратегия е алдымен ндіріс дегейіндегі аымды басарумен жоары дегейді айырмашылыын крсетеді. Оны кптеген анытамалары бар. Мысалы: стратегия – дамуды жалпы баыты, басаруды жоары дегейіндегі шешімдерді талап ететін луетті ызмет. Стратегиялы басару дегеніміз – ол йымдарды оршаан ортамен зара атынастарын басару барысындаы йымдарды масатын жзеге асыру миссиясы. Стратегиялы басару – ол йымны з алдына ойан масатына жетудегі шешімдер жиынтыы мен рекеттері. Стратегия – ол негізгі масаттара ол жеткізудегі басымды мселелер мен ресурстарды анытаудаы рекеттерді бас бадарламасы. Стратегиялы басаруды нысандарына коммерциялы фирмалар, айматар, ел, шаын ксіпорындар жне таы басалар жатады. Стратегиялы басаруды субъектілеріне йымды басару жатады. Мнда басаруды жйелік субъектілері бар, олар р дегейде ызмет етеді. Мысалы, корпоративті стратегия, бизнес стратегиясы (жеке бизнес трлері), функционалды стратегия (жзеге асыру стратегиялары).
Стратегиялы менеджментті негізгі мазмнын мыналар райды: фирма бизнесін белгілеу мен негізгі масатын анытау; фирманы сырты ортасын талдау; оны ішкі жадайын талдау; фирманы шаруашылы аймаы дегейінде стратегияны тадау мен дайындау; ртараптандырылан фирманы портфелін талдау; оны йымды рылымын жобалау; компания стратегиясы мен нтижелеріні кері серін амтамасыз ету; стратегияны, ралымды жне басаруды жетілдіру.
йымдастыру дегейіні негізгі трлері: корпорациялы дегей; стратегиялы ожалы ету аймаыны дегейі; функционалды дегей: тменгі дегейдегі менеджмент (оперативтік стратегия).
Ескерту – Бердалиев К.Б. Стратегиялы менеджмент: Оулы. – Алматы.: азастан Республикасы Жоары оу орындарыны ауымдастыы, 2011 ж. -312 б.
1 сурет - Компания стратегиясыны элементтері
Бізді кзарасымыз бойынша, стратегия тпкі масаттардан ешандай мнге ие болмайды. Егер де масат тсініктері болмаса ешандай стратегия жне ешандай стратегиялы жоспарлау кмектесе алмайды (немесе масатты тадауда – метанияны бар болуы). Масаттара детте пікір-талас барысында жне болаша компанияны бгінгі кн жадайымен талылау арылы ол жеткізуге болады.
SWOT – талдау (кшті жне лсіз жатары, ммкіндіктер мен ауіп-атер) бгінгі кнмен тсінуге негізделіп жргізіледі.
Авторды пікірі бойынша, масаттарды барлы ммкін тсілдермен реттілікпен жне траты трде талылау ажет. Тсіндірулер, диалогтар, дискуссиялар ртрлі сздер тізбегінсіз тсінікті рі аны тілде жазылуы ажет.
Менеджерлер здеріні жктерін ауыртпашылы енгізу ажет деп есептейміз (з тсініктерін алан персоналдара жеткізуі). Шамасы бойынша адам ретінде тсінушілікке келеді жне кзге тсетін менеджерлер масатын абылдайды, менеджер ауыртпашылыты баса ызметкерлермен блісуі ммкін. Менеджер тсінуді сатаушысы болады жне оны мерзім сайын бекітуі ажет.
Бірінші ммкіндік – «озаушы кш» тсілі, екіншісі –«пндерді маыздылыы» тсілдерін олдану. «осымша н тізбегі» негізінде талдап, пайдалануа ешкім кедергі жасамайды. Наты ажеттілікке рылан барлы тсілдер комбинациясын олдануа болады.
Сондытан бізді кзарасымыз бойынша, стратегия немесе кптеген баса факторлар анытамасына байланыссыз корпоративтік немесе бсекелестік стратегияны тадауа сер ететін жауабын білуге тиіс сратар бар (1-сурет):
Стратегия – йымны перспективалы даму баыттарын, сонымен бірге оршаан орта згерісі жадайында оны жмыс жасауыны дістері мен тсілдерін анытайтын басарушылы шешім жйесі. Басарудаы стратегиялы тсілдер оны орындалуын за мерзімді перспектива бойынша йым ызметі мен нары талаптарыны арасындаы сйкестікті амтамасыз етуден трады.
йым ызметіне сер ететін факторларды баалау барысында йым жйе ретінде арастырылады жне ксіпорынны келесі параметрлері бар:
1. Ксіпорынны перспективалы дамуы мен наты жетістікке жету туралы крсеткіштер: рынокты лаю географиялы динамикасы; ксіпорын німіне сранысты аныу дегейі; баса ксіпорындармен іскерлік байланыс; ксіпорын німіні оамды олайлылыы; німді сату/ткізу клемі; німдерге «тапсырыс портфеліні» жадайы; жаа німдер ассортименті мен аымды ассортименттегі німдерді зара ара атынасы.
- Ксіпорынны ылыми-техникалы дегейін сипаттайтын крсеткіштер: ескірген нім трлеріні дегейі; німдерді жаарту дрежесі; ндірістегі техникалы олылыты сипаттайтын бйымны лес салмаы; бйымны мірлік циклын ысарту дегейі; ЗТЖ-ды жзеге асыру барысында техникалы жетістікті ытималдылыы; ылыми-техникалы ресурстар саны; аымды деу баыттары; нім сапасыны дегейі.
- Ксіпорын ызметіні аржылы аспектісін сипаттайтын крсеткіштер: аржы ресурстарымен амтамасыз етілу дегейі; шыынды тмендету саясаты; жаа німдер шін бастапы шыындар; алынан пайданы тратылыы мен суі.
- ндірістік потенциал крсеткіштері: ндіріс клеміні су шегіне жету дегейі; ндірістік уаттылы (жаа німдерді ндірістік талаптар арасындаы алшаты дрежесі) (2 - сурет).
Ескерту – Бердалиев К.Б. Стратегиялы менеджмент: Оулы. – Алматы.: азастан Республикасы Жоары оу орындарыны ауымдастыы, 2011 ж. -312 б.
2 сурет - Ксіпорынны стратегиясын алыптастыру процессі
Сырты орта жадайында келесі параметрлер бар:
1. Нарыты сипаттайтын крсеткіштер: німді ттынушылар саныны суі; мемлекеттік тапсырысты кері айту (тмендету) ролі; нары клемі; саудадаы ынталандыру мен тосауылдар; німді ттынуда болаша трасызды дегейі; ндіруші монополистер немесе ттынушылар ызыушылыыны алы шарттары.
2. Сырты ортаны ылыми-техникалы ызыушылыын сипаттайтын крсеткіштер: нім сапасыны дегейі; німді жаарту дрежесі.
3. Сырты ортаны аржылы аспектісін сипаттайтын крсеткіштер: валюта тенденциясы; инфляция тенденциясы; баа белгілеу тенденциясы.
Аталан крсеткіштер ксіпорынны даму стратегиясын салыстырмалы трде руда зара арым-атынасы мен даму перспективасыны жадайын экономика-статистикалы баалауа ммкіндік береді.
Жйеден шыу стратегиялы баыттарды (сйкес саласы бойынша ксіпорынны даму жоспары: нары, ылыми-техникалы дегей, аржы, ндіріс) дайындау болып табылады.
Стратегиялы басаруды этаптары:
1-этап. Сырты ортаны талдау.
2-этап. Ішкі ммкіндіктерді баалау.
3-этап. Негізгі стратегия мен стратегиялы баламаларды тадау.
4-этап. Функционалды стратегияны тадау мен баалау.
оршаан ортаны талдау барысында кп вариантты ситуациялар жоспарлау олданылады жне ол мыналардан трады: ішкі жне сырты ортадаы жадайларды болжау; ксіпорынны болаша дамуыны рбір ситуациясы шін сценарий дайындалан.
детте сценарийді алдын-ала 3 трі рылады: лдеайда олайлы (оптимистік); лдеайда олайсыз (пессимистік); лдеайда ытималды. Ситуациялы жоспарлау процесінде шешімдерді варианттылыы келесі басталан мезеттерге негізделеді: масатты ртрлі рылымында; туекелділікті ртрлі дрежесінде; ресурстарды блу барысында згешеліктерін табу; кепілді нтижелер мен туекелділік атынастарыны бірдей еместігі.
Сырты ортаны талдау зіні растырулары бойынша ткізіледі (экономикалы, леуметтік-саяси, ндірістік жне технологиялы орта). Ол шін ксіпорын екі жйеде арастырылады: 1) «нім-нары» жйесі; 2) ксіпорынны циклды даму жйесі.
2 «РЗА» Акционерлік оамыны ызметін басаруда стратегияны алыптастыру жадайын талдау
«Рза» Акционерлік оамы 17.08.2000 жылы рылып зіні ызметін бастады. «Рза» А-ы аудандаы траты жмыс жасап келе жатан, уатты техникалы жне ндірістік базасы, жеке темір жол тйытары, лкен дрежелі инженерлік-техникалы ызметкерлері, кптеген материалды ресурстары бар е ірі мекеме.
«Рза» А-ны негізгі саласы – рылыс-монтаж жмыстарын атару боланымен, азіргі нарыты атынастар талабына сай ауылшаруашылыы німдерін деу, баса да трлі ксіптермен айналысатын кп салалы ксіпорын.
Жаа технологиямен жне ралдармен жабдыталан ндірістік зертханада сырттан келген жне дайын німні сапасына баылау жргізіледі. 2007 жылды 20 суірінде «лтты сараптау жне сертификаттау орталыы» А-ы ызылорда филиалыны аналитикалы зертханадаы лшемдер рамын баалау туралы кулігіне ие болан.
оамны жмысын толы жетілдіру шін ИСО 9001:2000 Халыаралы стандартыны Сапа менеджмент жйесі, Р СТ ИСО 9001:2001 енгізіліп, 2007 жылы Р СТ ИСО 22000-2006 Тама німдері ауіпсіздігіні менеджементі жйелері бойынша, рылыс-монтаж жмыстарын жргізуге, кріш жне ст німдерін ндіру, деу, таратуа атысты сйкестік сертификаттарын алуа іс-шаралар жргізіп, олара ие болды.
Кесте 1 - «РЗА» А – ны негізгі технико – экономикалы крсеткіштерін талдау
| Крсеткіштер | лшем бірлік | 2009 ж | 2010 ж | 2011 ж | згерісі 2011-2009ж. ж | |
| +,- | % | |||||
| 1. нім ткізуден тскен табыс | Мы теге | 2487431 | 2608401 | 4121378 | +1512977 | 158,0 |
| 2. ткізілген німні зіндік ны | Мы теге | 2262392 | 2229693 | 3797860 | +1568167 | 170,3 |
| 3. Жалпы табыс | Мы теге | 348604 | 323518 | 378708 | +55190 | 117,0 |
| 4.аржыландырудан тскен табыс | Мы теге | - | - | - | - | - |
| 5. Баса да табыстар | Мы теге | 9369 | 23594 | 320666,0 | +297072 | 13 есе |
| 6. Кезе шыындары | Мы теге | 115962 | 160823 | 121785 | -39038 | 75,7 |
| 7. Салы салынана дейінгі табыс | Мы теге | 118446 | 241479 | 522399 | +280920 | 2,2 есе |
| 8. Жмысшылар саны | адам | 1005 | 1110 | 1200 | +90 | 108,1 |
| 9. Ебек аы оры | Мы теге | 782344,3 | 924674,4 | 1080000 | +155325,6 | 116,8 |
| 10. Жмыскерді орташа айлы ебек аысы | теге | 64871 | 69420 | 75000 | +5580 | 108,0 |
| 11. Негізгі орларды орташа жылды ны | Мы теге | 606460 | 1303699 | 2722661 | +1418962 | 2,0 есе |
| 12. Айналым орларыны орташа жылды ны | Мы теге | 551137 | 276749 | 1083232 | +806483 | 3,9 есе |
| 13. Таза табыс (зиян) | Мы теге | 94757 | 193183 | 515997 | +322814 | 2,7 есе |
| 14. Дебиторлы борыш | Мы теге | 51262 | 28424 | 110713 | +82289 | 3,9 есе |
| 15. Кредиторлы борыш | Мы теге | 68388 | 17810 | 12834 | -4976 | 72,0 |
| 16. ор айтарымы | теге | 4,1 | 2,0 | 1,5 | -0,5 | - |
| 17. ор сыйымдылыы | теге | 0,24 | 0,50 | 0,66 | +0,16 | - |
| 18. ормен жаратандыру | теге | 603,4 | 1174,5 | 2269,0 | +1094,5 | - |
| 19. Рентабельділік | % | 4,2 | 8,7 | 13,6 | +4,9 | - |
| Ескерту – «РЗА» А –ны жылды есеп мліметтері негізінде есептелді | ||||||
1 кестеде «РЗА» А – ны негізгі технико – экономикалы крсеткіштеріне талдау берілген. Талдау деректерінен кріп отыранымыздай акционерлік оамны німді ткізуден тскен табыс 2010 жылмен салыстыранда 2011 жылы 1512977 мы тегеге немесе 58,0 пайыза скен. ткізілген німні зіндік ны 2010 жылмен салыстыранда 2011 жылы 1568167 мы тегеге немесе 70,3 пайыза артан.
Баса да табыстар 297072 мы тегеге немесе 13,0 есеге скен. Жмысшылар саны 2010 жылмен салыстыранда 90 адама немесе 8,1 пайыза, соан сйкес ебек аы оры 155325,6 мы тегеге немесе 16,8 пайыза, жмыскерлерді орташа айлы ебек аысы 5580 мы теге немесе 8,0 пайыза сіп отыр. Негізгі орларды нында да су тенденциясы боланын байаймыз себебі 2010 жылмен салыстыранда 2011 жылы негізгі орлар ны 1418962 мы тегеге немесе 2,0 есеге, айналым орларыны орташа жылды ны 806483 мы тегеге немесе 3,9 есеге сіп отыр. Таза табыс клемі 2010 жылмен салыстыранда 2011 жылы 322814 мы тегеге немесе 2,7 есеге сіп отыр.
Ксіпорында дебиторлы борыш клемі есепті жылы 82289 мы тегеге немесе 3,9 есеге сіп отыр, ал кредиторлы борыш керсінше 2011жылы 2010 жыла араанда 4976 мы тегеге немесе 28,0 пайыза кеміп отыр.
ор айтарымы крсеткіші 2010 жылмен слыстыранда 2011 жылы 0,5 тегеге кемісе, ор сыйымдылыы крсеткіші есепті жылы 0,16 тегеге, ормен жаратандыру крсеткіші 1094,5 тегеге, рентабельділік крсеткіші 4,9 пайыза сіп отыр.
азіргі экономика ылымыны з аруында аржылы крсеткіштерді болжауды р трлі дістері мен тсілдері бар. Ксіпорынны банкрот болу ммкіндігіні трысынан аржылы жадайды болжауды 4 негізгі тсілін арастырамыз:
- несие беру абілеттілігі индексіні есебі;
- формаланан жне формаланбаан белгілерді жйесін олдану;
- тлем абілеттілігі крсеткіштерін болжау;
- аржылы аымны йылуыны талдау.
Осыларды ішінен несие беру абілеттілік индексіні есебін арастырайы. аржылы болжауда бааларды эксперттік баалау дісі мен экономика-математикалы моделдеу олдануы ммкін. Экономика - математика моделдеу крсеткіштер динамикасын келешекте аржылы процестерді дамуына тигізетін факторлар серіне байланысты белгілі дрежеде дл анытауа ммкіндік береді. Экономикалы - математикалы моделдеуді аржылы болжамыны е, тиімдісін алу шін ол эксперттік баалау тсілімен толытырылады, нтижесінде аржылы; процестерді санды мндерге тзетулер жасауа ммкіндік туады. Жалпы лемдік практикада ксіпорынны тратылыын болжау оны аржылы стратегиясын тадау сонымен атар оны туекелділігін анытау жне банкроттыын болжау шін экономикалы - математикалы модельдер олданылады. Банкроттыты ытималдыын баалауды е жиі олданылатын дісі белгілі американ экономисі Э.Альтман сынан Z модельдері.
Осы модельдерді ішіндегі е арапайымы екі факторлы модель болып табылады. Ол негізгі екі крсеткішке негізделеді. Э. Алтьманны пікірінше, банкротты ытималдылыы: ксіпорынны жалпы жабу коэффициенті (КN) немесе аымдаы тімділік (КТА ), яни ксіпорынны активтеріні тімділігін сипаттайтын коэффициентке жне ксіпорынны аржылы тратылыын сипаттайтын аржылы туекелділік коэффициентіне байланысты болып табылады. Эмперикалы жолмен табылан бл крсеткіштер коэффициенттерді салматы маынасына кбейтіліп, нтижелері белгілі бір траты лшеммен осылады, ол да тжірибе статистикалы тсілмен табылады. Егер нтиже Z теріс болса, банкротты ытималдылы лкен емес. Ал егер Z мні о болатын болса, ол банкротты ытималдылыыны жоары екендігін крсетеді.
Америка тжірибесінде мынадай 4 коэффициенттерді салматы мндері олданылады:
- Жабу немесе аымдаы тімділік(К mn) крсеткіші шін: (Кn )-(-1,0736);
- Балансты пассивіндегі заемды аражатты лес салмаыны крсеткіші шін: (Кз ) - (+0,0579 );
- Траты шама -(-0,3877 ).
Бдан Z есебіні формуласы мынадай болады:
| Z = - 0,3877+ К(- 1,0736 )+ К *0,0579 | (11) |
Кесте 2 - Z екі факторлы модель бойынша «РЗА» А –ны кйреуін болжауы
| Крсеткіштер | 2009 ж | 2010 ж | 2011 ж | згерісі 2011-2010 ж.ж | |
| +,- | % | ||||
| 1. Аымдаы тімділік коэффициенті | 2,93 | 6,24 | 3,83 | -2,41 | 61,4 |
| 2. аржылы туекелділік коэффициенті | 0,51 | 0,76 | 0,62 | -0,14 | 81,6 |
| 3. Z банкротты ытималдылыыны крсеткіші | -3,5 | -7,05 | -4,46 | -2,59 | 63,2 |
| 4. Банкротты ытималдылыы | < 50% | < 50% | < 50 % | - | - |
| Ескерту – «РЗА» А-ны жылды есеп мліметтері негізінде есептелді | |||||
Z =0 боланда ксіпорындар шін банкротты ытималдылыы 50 %- а те жне Z тмендеген сайын пайыз да тмендей береді. Егер Z >0 болса, онда банкротты ытималдылыы 50 %-дан асып, Z скен сайын лая береді
3 Ксіпорын ызметін басаруда тиімді стратегияны алыптастыруды дамыту жолдары.
Инновациялы стратегиясы ксіпорынны масаты мен миссиясына жету жолындаы азіргі нары пен сондай-а жаа нарытаы технологиялар мен тауарларды жылжытуа байланысты жаашылдытарымен ерекшеленетін маызды ралдарды бірі болып табылады. Ксіпорынны инновациялы стратегиялары, брінен брын, ішкі жне сырты орта ерекшеліктері мен жадайыны згеруіне байланысты шаын ксіпкерлік сіубъектілеріні ммкіншіліктерін толыанды пайдалану мен дамытуа баытталан.
Инновацияны жалпы теориясында ксіпорынны инновациялы стратегияларыны ке тараан трлеріні бірі Ансоф матрицасымен сипатталатын трт интенсивті даму стіндегі даму стратегия.
Кесте 3 – «РЗА» А – да инновацияны ксіпорынны йымды рылымыны згеруіне жне экономикалы тиімділікке серіні матрицасы
| Инновацияны интенсивтілігі мен масштабы | Сйкес йымды инновациялар | Экономикалы тиімділік |
| Игерілген нім Игерілген технология Игерілген нары | німді жетілдіру олданыстаы йым шегінде жргізілуі ммкін | Жоары кірістер, резервтік капиталды алыптасуы, ебек аы орыны суі |
| Жаа нім Игерілген технология Игерілген нары | Зерттеу блімшесінде жаа жобалы топ немесе/жне сына зертханасы пайда болады | Траты кірістер, ебек интенсивтілігі, инвестиция тартушылы |
| Игерілген нім Игерілген технология Жаа нары | олданыстаы йым млдем згермейді. Маркетинг ызметіне жаа нарыты зерттеп-білу жктеледі, сатып-ткізу тобы рылуы ммкін | Енгізу мресіндегі пайда, ксіпорынны танымалдылыы, маркетингтік біліктілікке ие болуы |
| Жаа нім Игерілген технология Жаа нары | Маркетинг ызметі мен зерттеу блімшесінен блінген персоналы бар жаа німді енгізу тобы рылуы ммкін. | Жаа німді айта жобалауа кететін шыынны азаюы жне осымша кшке негізделген маркетинг |
| Жаа нім Жаа технология Игерілген нары | Маркетинг ызметі мен зерттеу блімшесінен блінген персоналы бар жаа німді енгізу тобы рылуы ммкін. з жмысында топ маркетинг жне сатып-ткізу ызметтеріні кмектерін пайдаланады | Ебек ресурстарын шоырландыру арылы бсекеге абілетті маркетингті алыптастыру, німді ткізу нарыын кеейту, олдаы бар табыстылы нормасын арттыру |
| Жаа нім Жаа технология Жаа нары | Ксіпорын ызметіні жаа баыты жаа блімше жне туекел тріндегі олданыстаы йымды рылымды толытыратын млдем жаа йымдасьыруды талап етеді. | ндірістен сатуа дейінгі мерзімні азаюы, йымны инновациялылыыны жоарылауы, инновациялы німні нарыа шыуы |
| Ескерту- Автор растыран | ||
Инновация аясындаы ксіпкерлікті йымды рылымы инновациялы ызметті масштабы мен интенсивтілігіне туелді боландытан, инновацияны ксіпорынны йымды рылымыны згеруіне жне экономикалы тиімділікке серін айындайтын матрицаны жасады. (3-кесте).
Инновациялы рдістерді басаруды йымды рылымын жасау кезінде ксіпорынны кадрлы потенциалына басты назар аудару ажет. Ксіпорын шін ол нертапыштылы, коммуникабельділік, творчестволы талаптарын анааттандыратын жмыскерлерді іздеу дегенді білдіреді. Шаын инновациялы ксіпорындарда ммкіндіктерді шектеулілігіне байланысты кадрлар жоарыбілікті мамандар ажет етілетіндіктен, сайысты негізді іріктеледі. Соан орай бір маман бірнеше жмыскерді орнын баса алуы керек, немесе бір-бірін толытырушы жмыстар маманны ммкіндігі мен ынтасына сай келуі тиіс. Сондай-а инновациялы ксіпорын баса ксіпорындара араанда, ебек тлемін жасауа аржылай ммкіктері болуы ажет.
Кесте 4 – «РЗА» Акционерлік оамыны сырты ортасын талдау
| Факторлар тобы | Факторлар | Факторлар | |
| Масата жетуге ыпал ететіндер | Масата жетуге кедергі келтіретіндер | ||
| 1.Экономикалы | 1. Салытар мен баждар 2. Валюта баамы 3. Инфляция 4. Жмыссызды | - - - - | |
| 2.Саяси | 1. Елді саяси баыты згеруі 2. Экономикалы атынастарды реттуді нормативтік-ыты базасындаы згерістер | + + | - - |
| 3.Технологиялы | 1. ткізуді жетілдіру 2.Жеткізуді жетілдіру | + + | |
| 4. леуметтік | 1. Персоналды біліктілік дегейі 2. Жмыса кзарасы 3.Персонал логистикасы мен контролингі 4. ндылытар мен баыттар | + + + + | - |
| Ескерту – автормен растырылан | |||
«РЗА» А - ы з жадайымызды анарлым длірек тсіну шін, йымны ішкі жне сырты ортасыны ксіпорынны бсекеге абілеттілік дегейі мен сырты рыноктаы баа саясатына сер етудегі туелділіктері мен байланыстарын анытаймыз (4- кесте).
Орта талдауы – бл йымны бсекелестік стратегиясын тзуде те маызды жне ортада болатын дерістерді, факторларды баалау мен факторлар арасындаы байланыстарды орнатуды жне йымны мыты жне лсіз жатарын, сондай-а сырты ортамен болатын ммкіндіктер мен ауіптерді мият баылап отыруды талап ететін те крделі деріс. Ортаны білмей, йым тіршілік ете алмайтыны айдан-аны. Дегенмен ол оршаан айнала ішінде рулі, ескектері немесе желкені жо айытай жзе бермейді. йым з масаттарына ойдаыдай жылжуды амтамасыз ету шін ортаны зерттейді, зіне барынша ыайлы тіршілік етуді амтамасыз ететін сырты ортаны элементтерімен зара рекет ету стратегиясын тзеді. «РЗА» А - ны ішкі ортасына талдауды келесі 5-кестемен береміз.
Кесте 5 - «РЗА» Акционерлік оамыны ішкі ортасын талдау
| Салалар | Факторлар | Факторлар | |
| Мыты жаы | лсіз жаы | ||
| Кадрлар | 1. Басару персоналы стилі 2. Кадрлы саясат 3. Дйектеме 4. Кадрларды тратамауы 5. Жмыс тжірибесі | + + + + | - |
| Жалпы басаруды йымдастыру | 1. йымдастырушылы рылым 2. Компанияны беделі мен келбеті 3. Коммуникациялы саясат 4. Контроллинг дегейі 5. йымдастырушылы мдениеті | + + | - - - |
| ызметтер ндірісі | 1. Баа саясаты 2.Бсекелестік саясаты 3.Сауда-саттыты баылау жйесі | + + | - |
| Маркетинг | 1.Тауарлар мен ызметтерді бсекеге абілеттілігі 2. ткізуді апаратты амтамасыз етілуі 3.Рынок лесі 4. німні мірлік циклі 5. ткізу саясаты 6. Жайастыру 7.ткізуді алыптастыру жне ынталандыру | + + + + + + | - - |
| аржылар | 1. Активтермен амтамасыз ету 2. Капиталды пайдалануды тиімділігі 3.Инвесторлара туелділік дегейі 4. Экономикалы тиімділік | + + + + | - |
| Ескерту - автормен растырылан | |||
Осылайша, крсетілген кестеден шыатыны, йымны сырты ортасыны негізі ауіптері экономикалы жне саяси факторлар. Салы салудаы згерістер, инфляциялы туекелдерді сері, жмыссызды дегейіні суі ксіпорынны жалпыэкономикалы жадайына айтарлытай ыпал етеді. Сол сияты, мысалы, валюта баамыны нсыздануы немесе ктерікі кедендік баж енгізу ксіпорын ызметіні жалпы экономикалы тиімділігіне ыпал етеді. Рынокты факторлар да (бсекелестік, демография, мнайды лемдік баасыны тмендеуі) ксіпорынны сырты экономикалы ызметіне теріс сер ете алады.
Жалпы аланда, экономика дадарысы, инфляцияны кшеюі мен халыты тменгі тіршілік ету минимумына арай, компанияны банкротты туекелін лайтатынын атап ту ажет. Компанияны аржылы жоспарларында нсыздануды фирманы негізгі жмыс крсеткіштеріне сері арастырылан. Заналы жне нормативтік актілердегі згерістер де ксіпорынны кейбір техника-экономикалы сипаттамаларына дисбаланс туыза алады. Сондытан компания фирманы экономикалы жадайына сер ететін саяси факторларды немі талдап отыруа шешім етті. рі арай, ксіпорынны ішкі ортасын келесі кестемен талдаймыз. Осылайша, ксіпорынны негізгі ішкі туекелдері болып ксіпорынды басаруа жне йымдастырушылы рылыма байланысты туекелдер шыады, блар дереу згертуді жне реформалауды талап етеді. Бдан баса, ортаны талдау, стартегиялы басаруда ол алай ткізіледі, йыма атысты сырты ортада пайда болуы ммкін ауіптер мен ммкіндіктерді, йымны мыты жне лсіз жатарын анытауа баытталан. Басару ортаны зерттеу кптеген дістермен жргізіледі. Олара мынандай талдау дістері жатады: леуметтік, технологиялы, экономикалы, саясатты (PEST-анализ) жне кшті жаы, лсіз, ммкіндіктер, ауіптер (SWOT – анализ). Зерттеушілер осы талдау дістері арылы мына стратегиялы сауалдара жауап іздейді: йымны азіргі жадайы алай; болашата йымны алдында тран андай кедергілер жне андай дрыс ыпал ететін жадайлар бар; ойылан масаттара жету шін андай ммкіндіктерді іске асыру керек; стратегияны жзеге асыру шін алай басару керек?
PEST жне SWOT талдау нтижесінде басарушы жйені даму стратегиясы алыптасады (фирмалар, йымдар, социум).
PEST – йымны сырты жадайын талдауды бір трі. Ол болаша стратегияны дайындауа олданылады жне сараптау арылы факторларды салыстырмалы мнін анытауа кмек етеді. Ал факторлар леуметтік, технологиялы, экономикалы жне саясатты болып трт топа блінеді.
PEST талдауды жаын ортаа сер етуі трт категориялы:
- Социодемографиялы серлер – оамды, мдениеттік жне демографиялы;
- Технологиялы серлер – німдер, инновациялы технологияны рдістері, коммуникация жне клік:
- Экономикалы серлер – аша-несие саясаты, табыстар, мір л-ауатыны дегейі жне т.б;
- Саяси сер – кіметтік, ыты жне млшерлі серлер.
Кесте 6 – «РЗА» А – ны ызметіні SWOT талдауы
| Кшті жаы | лсіз жаы |
| - Барлы ндірілген нім сапалы жне сапалыын длелдейтін сертификацияланан жаттары бар; - Компанияны саясаты клиенттермен компания ызметкерлері арасында барынша арапайым байланыс орнату; - компанияны ілсіз жатарын жне ауіптерін жоюда аржылы жне кадр потенциалы жеткілікті; - компанияны осымша кздерден аражаттар тарту ммкіндігі бар; - жоары ксіби білікті персоналды тадау жоспары бар; - ішкі шаруашылы ызметті ата баылау; - жаа жобаларды іске асыру шін осымша жмыс орындарын йымдастыру; - басарушы іскерлік жне йымдастырушылы сапаларымен, болашаты кре білетін, жаашыл, жоары ксіби білікті, істі соына дейін жеткізетін жауапкершілік аситеттерді иеленеді. | Лизинг компанияларыны алдында міндеттемелеріні болуы |
| Ммкіндіктер | ауіптер |
| - Жергілікті басару органдарын ауылшаруашылыы саласын дамытуа ызыушылытарын тудыру; - «РЗА» А интенсивті нім ндірісін дамытып ызылорда облысында ауылшаруашылыы німдерін ндіру трлері бойынша негізгі жеткізіп берушілерді атарында болу; - Компанияны бірден бір басымдытарыны бірі клиенттерге сапалы німді амтамасыз ете отырып, азы тлік нарыында жаымды позицияны иелену; | - кіметті салы саясатын згерту – салыты дегейін сіру нім баасыны суіне де сер етеді жне соны салдарынан нарыта нім баяу жылжыйды; - мір сру дегейіні тмендеуі - німді ткізу арынына жылдам сер етеді; - компания ндіретін німмен бірдей німдерді нарыа кптеп шыуы; - сранысты, нім баасын жне бсекелестерді дрыс бааламау; - аталан кріш пен ст німдеріні баасыны нарыта траты болмауы; - ст сауу дегейіні жне малды тлдеуіні тмендеуі; - суды жетіспеуі жне Сырдария арнасыны азаюы кріш егілетін алаптарды ысаруына келіп соады. |
| Ескерту – «РЗА» А – ны мліметтері негізінде авторды растыруы | |
PEST талдау факторларыны артышылытары:
1) PEST факторларымен жмыс істей бастаанда басшылар сырты оршаан орта туралы ойлана бастайды.
2) Адамдар сырты оршаан ортаны дрыс круге ммкіндік туады. Сырты оршаан ортаны факторларын есепке алу мдениеті трбиеленеді.
3) Бір фактордан екінші фактора еркін ауысу жне сол арылы оршаан орта туралы ттас пікір алыптастыру.
4) Сырты оршаан ортаны талдау шін жалпы тіл табысу.
5) Ішкі мселелермен айналыса бермей, сырты оршаан орта туралы ойлауды детке айналдыру.
SWOT талдау – бл рынокты макрожйесі жне оларды натылы масаттарын талдау дісі. Фирманы жне оны бсекелестеріні кешендік сызбасыны лгісі: «кшті жатары – лсіздігі-ммкіндіктері - ауіптер».
Ішкі кшті жне лсіз жадайларды талдауа йымны зіні пайдасымен жне кемшіліктерін баалауды амтиды. Сондай-а, коммерциялы йымдарда маркетинг, аржылар, адами ресурстар, ндіріс, йым, мдениеті талданады жне бааланады. Мемлекеттік йымдарда да осындай кптеген баалаулар орын алады.
Саланы ішіндегі бсекені табии пайда болуын мен дегейін талдау лгісін (моделін) Портер зірледі. Оны пікірі бойынша бес бсекелік факторлар бар. Осылар сала ішінде бсекелестік дегейді анытайды:
- Салада жаа бсекелестер пайда болу аупі;
- Жаа ауыстырушы-ызметтерді пайда болу аупі;
- Сатып алушыа сер ететін тталар (сатып алушы саны жне сатып алан нрсені клемі, тауарды жеткізіп беруші компанияларды саны мен клемі);
- Тауар жеткізушілерді сер ететін тталары (жеткізілген ресурсты те сиректігі жне тапшылыы; баса ресурса ауысуа байланысты шыындар; керек ресурсты ажет ететін салаларды саны; натылы ресурсты жеткізуші фирмаларды саны мен млшері);
- Саладаы бсекені дегейі (баалы бсеке, жетіліп алыптасан салалар, ауыстырушыларды болуы) [58,59].
Осы орайда 16 кестеде «РЗА» А – ны ызметіні кшті жне лсіз жатары мен ммкіндіктері мен ауіптеріне талдаулар берілген.
ОРЫТЫНДЫ
Зерттеу жмысында жргізілген жан-жаты талдаулар келесідей орытынды мен сыныстар жасауа ммкіндік береді:
1. Стратегия - ол менеджерді з міндетін атарудаы сайманы. Фирманы стратегиясы аныталан крсеткіштерге ол жеткізудегі персоналды іс-имылына байланысты болады. Компанияны стратегиясы оспарланан іс-рекеттерден трады.
Стратегияны зірлеу шін бірінші адам талдау жмысын жргізу. Талдау алыптасан, болан жадайларды анытау дерісі. Онсыз ешандай болжау, жоспарлау, бадарламалау ммкін емес. Компания андайда болмасын стратегияны абылдауы шін, алдымен ішкі жне сырты жадайларды анытап баалау ажет. Ол шін ш баытта зерттеу жргізіледі: 1) саладаы жадайлар жйне бсекелестік ммкіндіктре; 2) компанияны з ішіндегі жадайы; 3) оны бсекелестік абілті. Саладаы жадай жне ондаы бсекелесік шарттар жалпы аланда компанияны макроортасына жатады. Сондытан алыптасан жадайды талдау шін е алдымен макроортаны зерттеу керек.
2. Жйелік талдау масаты – шыарылатын тауарларды (ызметтерді) бсекеге абілеттілігін, ксіпорынны тиімділігі мен жмыс істеу тратылыын арттыруды стратегиялы жне тактикалы факторларын белгілеу.
йым жадайына жйелік талдау жасау жнінде Р.А. Фатхудинов сынан ылыми станымдар негізінде ксіпорын субъектілерін бсекелестік дамытуды бара-бар стратегиясын біз келесі кезедерді ескеріп зірлеуді сынды:
І кезе – маркетингтік талдау: елді макроортасы мен айматы инфрарылымы факторларын талдау; жйені шыысында негізгі бсекелестерді бсекеге абілеттілігін, жмыс істеуіні тиімділігі мен тратылыын, сырты ауіптер мен ммкіндіктерді, бсекелестерді ішкі мыты жне лсіз жатарын талдау.
ІІ кезе – техникалы талдау: басару жйесіні басарылатын жйешесіні сапа крсеткіштерін, тауарларды ресурс сііргіштігін, оларды сервис сапаларын, рынок инфрарылымын алыптастыру жаынан сапасына талдау жасау.
ІІІ кезе – экономикалы талдау: ресурстарды пайдалану тиімділігі мен ндіріс рентабельдігіне талдау; йымны жмыс істеу тратылыына талдау; бсекелестік заыны рекет ету тетігіне, саладаы бсекелестік рылымы мен кшіне талдау.
ІV кезе – стратегиялы: жйеге кіру мен шыу компоненттеріне, яни йым стратегиясыны сапасына талдау, ішкі мыты жне лсіз жатардан, сырты ауіптер мен ммкіндіктерден шыа отырып, масаттарды натылау; йымды басару жйесіні персоналдарды басару жаынан басарушы жйеше сапасына талдау; тауарларды бсекеге абілеттігі, йымны жмыс істеуіні тиімділігі мен тратылыыны стартегиялы жне тактикалы факторларын, соларды негізінде стратегия зірлеу шін, белгілеу; олданылатын ылыми станымдар мен басару дістеріні саны мен тередігі трысынан басару жйесін ылыми тжырымдау сапасына талдау; даму стратегиясын негіздеу.
3. Туекел менеджментінде йымдастыру белгілі бір ережелер мен процедураларды негізінде туекелді капитал салымыны бадарламасын ткізетін адамдарды бірігуімен тсіндіріледі. Бл ережелер мен процедуралара басару органдарын ру, басару аппаратыны рылымын алыптастыру, басарушылы блімшелерді арасында арабайланысты бекіту, нормалар, нормативтер, дістемелерді жасау жне т.с.с.
Туекел менеджментінде реттеу арылы берілген параметрлерден ауыту жадайында басару объектісіні тратылы жадайына жету іске асырылады. Реттеу е алдымен туындаан ауытуларды жою бойынша жасалып жатан шараларды амтиды. Туекел менеджментінде координациялау туекелді басару жйесіні барлы буындарыны, басару аппараты жне мамандарды барлыыны жмысыны келусішілігімен тсіндіріледі.
4. Басару ортасы- стратегиялы маызды объект. Талдауды зі сол объектіден басталуа тиіс.
Басару ортаны зерттеу кптеген дістермен жргізіледі. Олара мынандай талдау дістері жатады: леуметтік, технологиялы, экономикалы, саясатты (PEST-анализ) жне кшті жаы, лсіз, ммкіндіктер, ауіптер (SWOT – анализ).
SWOT талдау – бл рынокты макрожйесі жне оларды натылы масаттарын талдау дісі. Фирманы жне оны бсекелестеріні кешендік сызбасыны лгісі: «кшті жатары – лсіздігі-ммкіндіктері - ауіптер».
Диссертациялы жмыста зерттеліп отыран «РЗА» А – ны кшті жаы барлы ндірілген нім сапалы жне сапалыын длелдейтін сертификацияланан жаттары бар; компанияны саясаты клиенттермен компания ызметкерлері арасында барынша арапайым байланыс орнату; компанияны ілсіз жатарын жне ауіптерін жоюда аржылы жне кадр потенциалы жеткілікті; компанияны осымша кздерден аражаттар тарту ммкіндігі бар; жоары ксіби білікті персоналды тадау жоспары бар; ішкі шаруашылы ызметті ата баылау; лсіз жатары лизинг компанияларыны алдында міндеттемелеріні болуы, ммкіндіктері жергілікті басару органдарын ауылшаруашылыы саласын дамытуа ызыушылытарын тудыру; «РЗА» А интенсивті нім ндірісін дамытып ызылорда облысында ауылшаруашылыы німдерін ндіру трлері бойынша негізгі жеткізіп берушілерді атарында болу; компанияны бірден бір басымдытарыны бірі клиенттерге сапалы німді амтамасыз ете отырып, азы тлік нарыында жаымды позицияны иелену; ауіпті жаы кіметті салы саясатын згерту – салыты дегейін сіру нім баасыны суіне де сер етеді жне соны салдарынан нарыта нім баяу жылжыйды; - мір сру дегейіні тмендеуі - німді ткізу арынына жылдам сер етеді.
ДИССЕРТАЦИЯ ТАЫРЫБЫ БОЙЫНША ЖАРИЯЛАНАН ЖМЫСТАР ТІЗІМІ
1 Ксіпорынны басару жйесіндегі экономикалы стратегияны алыптастыру мен реттеуді теориялы негіздері // орыт Ата атындаы ызылорда мемлекеттік университеті «Экономика» факультетіні 20 – жылдыына арналан «Туелсіздік туы – экономикалы рлеу» атты облысты ылыми – тжірибелік конференция материалдар жинаы, ызылорда, 2012 жыл.
2 «Ксіпорынны ндірістік ызметіні тиімділігін арттыру стратегиясы» // Халыаралы ылыми – тжірибелік конференцияны материалдары «Жаандану жадайларындаы тауарлар мен ызмет крсетуді сапасы жне бсекеге абілеттілігіні зекті мселелері», азттынуодаы араанды экономикалы университеті, 2012 жыл.
Резюме
Дарихожаева Индира Кулмагамбетовна
Эффективные пути формирования экономической стратегий в системе управления предприятия
(на примере предприятий Кызылординской области, перерабатывающих сельскохозяйственных продукцию)
на соискание академической степени магистра
экономики и бизнеса по специальности 6 М050600 - «Экономика»
Оъектом исследования являются предприятия Кызылординской области, перерабатывающие сельскохозяйственную продукцию.
Предмет исследования – выступают совокупность экономических и управленческих отношений, возникших в процессе становления и развития стратегического управления на предприятии.
Цель исследования – разработка теоретико – методологических аспектов формирования и развития стратегии управления предприятием.
Основами теоретических методологических аспектов исследовния выступили научные комплексные методологии: анализ и синтез; абстрактно – логические методы; методы оценки и анализа статистическо – экономических данных; системно – факторные методы; методы экономико – математического моделировния; методы SWOT – анализа, а также программы стратегического развития, стратегические планы Республики Казахстан, данные Агенства РК по статистике использованные для анализа.
Научная новизна исследования:
- определены основные концепции и уточнены теоретические аспекты стратегии управления предприятия;
- сформировны методология управления стратегического развития предприятия и критерии оценки степени стратегического развития;
- анализируя текущее состояние предприятий, перерабатывающих сельскохозяйственную продукцию, определены их потенциалы развития;
- предложена стратегия оптимизации среды деятельности предприятий, перерабатывающих сельскохозяйственную продукцию.
Значимость теоретических и методологических аспектов исследовательской работы опеределяются практической направленностью сформулированных научно – методологических результатов и их воздействием на решение важных научно – практических проблем при формировании эффективной стратегии управления предприятием. Материалы исследования можно использовать как методологическую основу совершенствования путей развития стратегического управления предприятий, перерабатывающих сельскохозяйственную продукцию.
SUMMARY
Darihozhaeva Indira Kulmagambetovna
Effective ways of formation of economic strategy in enterprise’s control system (on example of the enterprises of Kyzylordinsky area overworking agricultural production)
on receiving of the academic degree of the master
Economy and business on a speciality 6 М050600 - "Economy"
Object of research are the enterprises of Kyzylorda area overworking agricultural production.
Subject of research – a complex of economic and administrative relations arisen in process of formation and development of strategic management on the enterprises.
Objective of research– working out of theoretical and methodological aspects of formation and development of management strategy on the enterprise.
As bases of theoretical and methodological aspects of research have acted scientific complex methodology: the analysis and synthesis; abstractly – logic; estimation and analysis methods of statistical and economical dates; system – factorial methods; methods economic – mathematical methods; SWOT – the analysis, also programs of strategic development, strategic plans of the Republic Kazakhstan, dates of Agency on the statistics of Kazakhstan.
Scientific novelty of research:
- The basic concepts are defined and theoretical aspects of strategy of management of the enterprise are specified;
- methodology of management of enterprise’s strategic development and criteria of an estimation of strategic development’s degree are defined;
- Analyzing a current condition of the enterprises overworking agricultural production and their potentials of development are defined;
- Strategy of optimization of the environment of activity of the enterprises overworking agricultural production is offered.
The importance of theoretical and methodological aspects of research work defined by a practical orientation formulated scientifically – methodological results and their influence of the decision of important scientifically – practical problems at formation of effective strategy of business operation. Research materials can be used as a methodological basis of perfection ways of developments of strategic management of the enterprises overworking agricultural production.
