WWW.DISUS.RU

БЕСПЛАТНАЯ НАУЧНАЯ ЭЛЕКТРОННАЯ БИБЛИОТЕКА

 

ЭОЖ 371:796/799 олжазба ыында

КУБИЕВА СВЕТЛАНА СРСЕНБАЙЫЗЫ

Студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында айналма жаттыу дісін олдану дістемесі

13.00.04 – Дене трбиесі, спортты жаттыулар, сауытыру жне бейімдеу дене трбиесі теориясы мен дістемесі

Педагогика ылымдарыны кандидаты ылыми дрежесін

алу шін дайындалан диссертация

АВТОРЕФЕРАТЫ

азастан Республикасы

Алматы, 2010

Жмыс азаты спорт жне туризм академиясында орындалан

ылыми жетекші педагогика ылымдарыны докторы

Б.М. Досараев

Ресми оппоненттері педагогика ылымдарыны докторы

С.І. асымбекова

педагогика ылымдарыны кандидаты

Е.. лімханов

Жетекші йым С. Торайыров атындаы Павлодар

мемлекеттік университеті

орау 2010 жылы «11» маусым, cаат 16.00 азаты спорт жне туризм академиясыны жанындаы Д.14.41.03 диссертациялы кеесінде теді. Мекен жайы: 050022, Алматы аласы, Абай данылы. 83/85, факс: 87272926805

Диссертациямен азаты спорт жне туризм академиясыны кітапханасында танысуа болады

Автореферат 2010 жылы « » мамырда таратылды

Диссертациялы кеесті

алым хатшысы,

педагогика ылымдарыны докторы.Е. Бектранов

КІРІСПЕ

Зерттеуді зектілігі. Ебек нарыы болаша маманнан оамдаы леуметтік-экономикалы баыттарда орын алатын тез былмалы жадайларда рекет ете білуді талап етеді. Мндай жадайда дене уаты абілетін кешенді дамытуа жне сабатан куммулятивтік сер алуа ммкіндік беретін оытуды арынды дісін олдану ажет. Осындай дістер ішінде айналмалы жаттыу дісі маызды орын алады.

ылыми-дістемелік дебиеттерді талдау барысы крсеткендей, жоары оу орындарында студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыы (КДД) мселесі кптеген ылыми жмыстарда зерттеу таырыбы боланы млім. В.И. Ильинич [1978], Г.Д. Иванов [1992], Б.И. Загорский [1986], М.Я. Виленский, Р.С. Сафин [1989], В.В. Белинович [1967], Л.С. Дворкин, К.Д. Чермит, О.Ю. Давыдов [2008], Л.Н. Рютина [2005], Н.А. Рыбачук [2002], С.С. Коровин [1996], В.М. Меньщиков [1989], Л.П. Матвеев, В.П. Полянский [1996] з жмыстарында КДД жалпы діснама мселесі жнінде озаан.

Дене трбиесі практикасында айналмалы жаттыу дісін олдану мселесіне М. Шолих [1986], В. Чунин [1971], И.А. Гуревич [1980], К.Е. Ахметов [1996], В.А. Романенко, В.А. Максимович [1986] назар аударан.

азастан Республикасы туелсіздікке ие боланнан бері жне дене трбиесі бойынша республикалы типтік бадарламаа кшуге байланысты жоары оу орындарында студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыы процесін отайландыруды ртрлі жолдары сынылан болатын. Студенттерді дене трбиесі процесіні азіргі даму кезеінен оларды жеке дене трбиелеу мдениетіне деген талаптарыны кшею беталысы байалады. Білім беру саласындаы згерістер, студенттерді абылдайтын апараттар легіні кбеюіне байланысты, студенттерді дене трбиесі процесіндегі дстрлі дістемелік тсілдерді сйкес келмеуі мен студенттерді «дене трбиелеу мдениетін» алыптастыру мемлекеттік стандарт талаптары арасындаы арама-айшылытар сті.

Жоары оу орнында дене трбиелеу мдениеті сабатары олданылатын дстрлі дістер студенттерді дене абілеттеріні олайлы дамуына ммкіндік беретін, машытандырушы сер бере алмайды. Жоарыда айтыландарды негізінде, студенттерге сабаты сауытыру сері болатын, функционалды, дене дайындыын, дене даму дегейлерін арттыратын міндеттерді шешілуін амтамасыз ететін инновациялы технологияларды отайландыру, йымдастыру жне жзеге асыру бойынша ылыми ізденіс ажет.

Зерттеу мселесі болаша маманнан згермелі нары талаптарына байланысты оларды ксіптік-психофизикалы дайындыын амтамасыз ету ажеттілігі мен кредиттік оу жйесінде оыту жадайлары арасындаы арама-айшылытар арылы, оытуды белсенді дістерін (соны ішінде айналмалы жаттыу дісі) енгізу жне студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында осы дісті жзеге асыруда ылыми-дістемелермен жеткіліксіз амтыланы аныталады.

Зерттеу нысаны студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыы процесі.

Зерттеу пні – биология мамандытары бойынша студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында айналмалы жаттыу дісін олдану дістемесі.

Зерттеу масаты биология мамандытары бойынша студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында айналмалы жаттыу дісін олдану дістемесін теориялы жне эксперименттік трде негіздеу.

Зерттеуді болжамы. Биолог студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында айналмалы жаттыу дісін олдану дістемесіні дайындалуы айналмалы жаттыу дісін студенттерді дене трбиесі практикасында олдану проблемаларын ылыми-теориялы алышарттар анытамасында негіздеу; оларды оу жне ндірістік ызмет сипаты мен мазмн ерекшеліктерін; дене трбиесі бойынша оу процесін ру ерекшеліктерін; дене дайындыы, аыл-ой жмысына абілеттілігін анытау ажеттігі туралы болжам жасалды. Бл дістемені енгізу студенттерді дене, психологиялы дайындыына, аыл-ой жмысыны абілеттілікттеріне, дене трбиесі мдениеті жне спорт сабатарына деген оларды мотивациялы дегейлерін жасартуа ммкіндік туызады.

Зерттеуді міндеттері:

- айналмалы жаттыу мселелеріні ылыми-теориялы алышарттары мен оны студенттерді дене трбиесі практикасында олдануылын анытау;

- биология мамандытары бойынша студенттерді оу жне ндірістік ызметтеріні негізгі мазмны мен сипатын зерттеу;

- биолог студенттерді дене трбиесі бойынша оу процесі рылымы жадайын зерттеп білу жне оны жзеге асыру;

- биолог студенттерді дене дайындыыны, аыл-ой абілеттілігі мен психикалы процестер крсеткіштеріні дегейін анытау;

- биолог студенттерді ксіптік-олданбалы дене трбиесі дайындыы барысында «айналмалы жаттыу дісін» жзеге асыру дістемесін зірлеу жне оны тиімділігін ылыми-тжірибеде негіздеу.

Зерттеу дістері. ылыми жмысты орындау барысында мынадай дістер іске асырылды: ылыми-дістемелік дебиеттерді талдау, педагогикалы баылау, педагогикалы эксперимент, сауалнама жргізу, жатты материалдарды талдау, аыл-ой жмысы абілеттілігін анытау, психологиялы зерттеу, баылау сынатары жне математикалы статистика дістері.

Зерттеуді жетекші идеясы. Биолог студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында айналмалы жаттыу дісін олдану дістемесін енгізу жзеге асаннан кейін дене абілеті дамуын нтижеге жеткізеді жне сынылан бадарлама материалдарын мегеру дене трбиелеу мдениеті мен спорт сабатарыны уждемесін жетілдіруге ммкіндік туызады жне жалпы аланда, студентті дене уаты жетілуін отайландырады.

Зерттеуді ылыми жаалыы:

- айналмалы жаттыу мселелеріні ылыми-теориялы алышарттары жне оны студенттерді дене трбиесі практикасында олдану, нтижесінде ксіптік-олданбалы дене дайындыын отайландыру бойынша оларды тжірибелік зерттеуді наты баыттары аныталды;

- биология мамандытары бойынша студенттерді оу жне ндірістік ызметіні сипаты мен мазмныны ерекшеліктері айындалды;

- биолог студенттерді дене трбиесі бойынша оу процесін наты ру ажеттілігі длелденді;

- биолог студенттерді дене дайындыы, аыл-ой жмыс абілеттілігі, психикалы процестерді бастапы дегейі аныталды;

- биолог студенттерді ККДД-да «айналмалы жаттыу дісін» жзеге асыру дістемесі дайындалып, тжірибеде негізделді.

Зерттеуді теориялы маыздылыы:

- жоары оу орындарындаы студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында айналмалы жаттыу дісін енгізу теориялы жаынан негізделді;

- зерттеу нтижелері ксіптік-олданбалы дене дайындыын жзеге асыру кезінде дене трбиесі емес мамандытар студенттеріне, жоары оу орындарыны дене трбиесі оытушыларына арналан семинарларда, лекция курстарында олдануа болады.

Зерттеуді практикалы маыздылыы Атбе, Атау алалары жоары оу орындарыны, Маыстау облысы Біліктілікті арттыру институтыны жмыс практикасында келесі нтижелер енгізілді:

- «Жоары оу орнында студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында айналма жаттыу дісін олдану» таырыбы бойынша облысты біліктілікті арттыру институтындаы курстарда жоары оу орындарыны дене трбиесі оытушыларына арналан семинар бадарламасы;

- Атбе мемлекеттік педагогикалы институты, Ш. Есенов атындаы Атау мемлекеттік технология жне инженеринг университеті студенттеріні ККДД-да «айналмалы жаттыу дісін» олдану бадарламасы.

орауа сынылан аидалар:

1. Болаша мамандарды дене дайындыы, жаттыандыы, жмыс абілеттілігі, ксіби трыдан маызды дене жне психомоторлы абілеттеріні дамуы оларды кнделікті мірде рі арай да пайдалану шін ксіби дайындыыны ажетті дрежесімен амтамасыз ету жне осы талаптарды дене трбиесіні дстрлі дістерін олдану барысындаы белсенді дістерді, соны ішінде студенттерді ксіби-олданбалы дене дайындыында айналмалы жаттыу дісін енгізуді зектілігіне ол жеткізу ммкін емес айшылытарды болуы.

2. Экурскурсия кезінде жргізілген байаулар кезіндегі, ширыан аыл-ой ебегі, есте сатауды йлестіру жне мойын, бас пен иы белдеуі блшы еттеріні статикалы ширыуы, рбір дыбыса, сыбдыра жедел трде сер етуіге биолог мамандарды бойында статикалы тзімділік, ептілік, кш, кру ткірлігі, ойлау жылдамдыы, ажетті зер салу мен назарды тратылыы, оны млшері мен йлесімі, одан баса есте сатау, кргенін есте сатау, жедел есте сатау сияты дене абілеттері мен психика асиеттерін алыптастыру алышарттары ажет болып табылады.

3. Студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында айналмалы жаттыу дісін олданбау, ол арылы іске асыру сабатарыны имыл (моторлы) тыыздыыны жоары ктермеуі, оытушыларды жеткілікті дрежеде дістерді мегермеуі жне дене жаттыулары бойынша дербес сабатарын жеткілікті дрежеде олданбау студенттерді дене дайындыын арттыруа шекті ыкпалдары болып табылады.

4. Жалпы білім беретін мектептерді бітірушілерді дене дайындыы дегейіні нашарлауы, мектептердегі дене трбиесі сабатарыны анаатсыз тмен дрежеде жргізілуі, оушыларды спорт секцияларында кп шылданбауы, талапкерлерді мектептегі жарыстара аз атысуы студенттерді дене дайындыы тменгі дегейіні басты себептері болып табылады. Осы аталан факторлар студенттерді аыл-ой жне психикалы жмыс абілеттілігіне едуір трде сер етеді.

5. «Айналмалы жаттыу дісін» биолог студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында іске асыруды жасалынан дістемесін енгізу оларды ксіби трыдан маызды дене жне психика асиеттеріні дегейін арттыруа ммкіндік береді.

Зерттеуді діснамалы негіздері: дене трбиесі мдениетіні теориясы [Л.П. Матвеев, 1991; В.М. Выдрин, 1980]; айналмалы жаттыу теориясы [М. Шолих, 1986]; ксіптік-олданбалы дене дайындыы теориясы [Б.И. Загорский, 1986]; дене трбиесіні ксіптік баыты [М.Я. Виленский, Р.С. Сафин, 1989]; спорт жаттыу теориясы [В.Н. Платонов, 1984]; А.Н. Леонтьевті [1977] ызмет жне ажеттілік теориясы; В.С. Ледневті [1989] білімді амтамасыз ету теориясы; тестілеу теориясы [П. Благуш, 1982]; білімні игерілуін басару, рекет пен тсінікті алыптастыру аспектілері [П.Я. Гальперин, 1965]; оу мотивациясыны теориясы [А.К. Маркова, Т.А. Матис, А.Б. Орлов, 1990]; азаны дене кш жктемесіне бейімделу теориясы [Л.П. Матвеев, Ф. Меерсон, 1984]; озалыс рекеттерін оыту теориясы [М.М. Боген, 1985]; педагогикалы процесті модельдеу теориясы [А.Н. Дахин, 2001]; студенттерді дене трбиесі тжырымдамасы [Л.И. Лубышева, 1993].

Зерттеу кезедері. Зерттеуді йымдастыру 4 кезе бойынша жзеге асырылды. Бірінші іздестіру (2004-2005 оу жылы) кезеінде зерттеуді ылыми аппараты аныталды. ылыми-дістемелік дебиеттер арастырылды, дене трбиелеу мдениеті оытушыларыны озы тжірибелері жинаталып, орытындыланды, зерттеуді баыттары белгіленді. Бл кезеде негізінен зерттеуді алашы міндеттері шешілді. Екінші – констатациялау (2005-2006 оу жылы) зерттеу таырыбын райтын зерттеуді бастапы жай-кйімен байланысты болды. Биолог студенттерді ндірістік, оу ызметтеріні мазмны мен сипаттамасыны негіздері; оларды дене трбиесі бойынша оу дерісі рылу жадайы мен оны жзеге асырылуы; оларды дене дайындыы, аыл-ой жмысына абілеттілігіні дамуы, психикалы процестердін дегейлері аныталды. шінші – алыптасу кезеінде (2006-2007 оу жылы) биолог студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыы кезінде айналмалы жаттыу дісін іске асыру дістемесі дайындалды. Ол алыптасан дістеме педагогикалы экспериментте апробациядан тті. Тртінші – енгізу кезеі (2007-2008 оу жылы) біз зірлеген дісті Атбе жне Атау алаларындаы жоары оу орындарында оитын биолог студенттер арасында ксіптік-олданбалы дене дайындыында айналма жаттыу дісін жзеге асыру дістемесін олдануа байланысты болды. Сонымен атар эксперименттік тжірибе жмыстарыны нтижелерін орытындылау жне жйелеу бойынша жмыстар, диссертация мен жарияланымдарды дайындау, орытындылар жне ылыми-практикалы нсаулытарды зірлеу жмыстары жргізілді.

Зерттеу базасы. Зерттеу мерзім ішінде эксперименттік-сына жмыстарыны барлыы. Жбанов атындаы Атбе мемлекеттік университеті, Атбе мемлекеттік педагогика институты, Ш. Есенов атындаы Атау мемлекеттік инжиниринг жне технология университеті, малімдерді білімін жетілдіретін Маыстау облысты институты базаларында ткізілді.

Зерттеуде дене мдениетіні 30 оытушысы,.Жбанов атындаы Атбе мемлекеттік университетіні, Атбе мемлекеттік педагогика институтыны, Ш. Есенов атындаы Атау мемлекеттік инжиниринг жне технология университетіні 400 студенті атысты.

Зерттеу нтижелеріні длдігі мен негізділігі. орытынды нтижелерде теориялы жне діснамалы негізде длелденуі, зерттеуді ылыми аппаратына мазмныны сай болуы, кешенді діс-тсілдерді пайдалану, ылыми-тжірибелік эксперимент жмысыны жоспарлы жне кезедер бойынша йымдастырылуы амтылан.

Авторды жеке лесі жоары оу орны студенттерді ККДД-да айналмалы жаттыу дісін енгізуде жне енгізу алышарттарын теориялы негіздеуден; биология мамандыыны студенттерімен «дене трбиесі» пні бойынша оу процесінде айналмалы жаттыу дісін олдану жнінде бадарламалар дайындаудан; биология мамандыыны студенттерімен «дене трбиелеу мдениеті» пні бойынша оу процесінде айналмалы жаттыу дісін олдану жніндегі дайындалан бадарламаларды эксперимент ретінде длелдеуден; диссертация жмысын дайындап, зерттеу таырыбы бойынша дістемелік ралдар мен ылыми маалалар жазудан трады.

Зерттеу нтижелеріні талылануы жне жзеге асырылуы. Зерттеуді негізгі материалдары келесі халыаралы конференцияларында апробациядан тті (малданды): Мектептегі білім беру сапасы: жадайы, даму беталысы мен болашаы: халыаралы ылыми-практикалы конференция (Алматы, 2000); Ксіптік білім беруді жаа апаратты технологиялары: II халыаралы ылыми-практикалы конференция (Алматы, 2001); азіргі олимпиадалы спорт жне баршаа арналан спорт: VIII халыаралы ылыми конгресс (Алматы, 2004); азіргі олимпиадалы спорт жне баршаа арналан спорт: XIII халыаралы ылыми конгресс (Алматы, 2009).

Диссертация таырыбы бойынша 18 ылыми ебек, соны ішінде электронды оу ралы, оу-дістемелік рал, екі дістемелік нсаулы, 14 ылыми маала, соны ішінде 5 азастан Республикасы Білім жне ылым министрлігі Білім жне ылым саласындаы баылау комитеті сынан басылымдарда, сондай-а 5 халыаралы ылыми-практикалы конференция материалдарында жары крген. Зерттеу орытындылары Атбе, Маыстау облыстарындаы жоары оу орындарында жне Маыстау біліктілікті арттыру институтында практикаа енгізілді жне 3 олдану актісімен расталды.

Диссертацияны клемі жне рылымы. Диссертация кіріспеден, трт блімнен, орытындыдан, тжырымдамадан, ылыми-практикалы сыныстар мен осымшадан трады. Пайдаланан дебиеттер тізімі – 178, олар орыс, аза жне шетел тілдерінде (6 аылшын тілінде) берілген. Диссертацияда 22 кесте, 13 сурет пен 8 осымша пайдаланылды.

Кіріспеде таырыпты тадалуы, оны зектілігі негізделді, жмыс болжамы тжырымдалды, зерттеуді масаты, нысаны мен таырыбы аныталды. Диссертацияны ылыми жаалыы, жмысты теориялы жне практикалы маыздылыы крсетілді, орауа сынылан негізгі аидалар баяндалды, зерттеуді апробациядан туі туралы апараттар сынылды. Бірінші «Ксіптік-олданбалы дене дайындыыны теориялы-дістемелік негіздері» блімінде жоары оу орнында студенттерді ксіптік-олданбалы дене трбиесі дайындыына айналмалы жаттыу дісін енгізу ажеттілігін анытайтын алышарттар крсетілген. Екінші «Зерттеуді міндеттері мен дістері жне йымдастырылуы» блімінде жмыс барысында ойылан міндеттер мен дістер арылы оларды орындалуы жне осы зерттеуді негізгі йымдастырылуы баяндалан. шінші «Биолог студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыы рылымы мен мазмнын анытайтын факторлар жадайы» блімінде биолог студенттерді оу жне ндірістік ызметіні сипаты мен мазмныны ерекшеліктері, дене трбиесі бойынша оу процесін ру ерекшелігі, дене дайындыы, аыл-ой жмысына абілеттілігі, психикалы крсеткіштері сынылды. Тртінші «Биолог студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында «айналмалы жаттыу дісін» жзеге асыру дістемесі жне оны тиімділігін эксперименттік трде длелдеу» блімінде биолог студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында «айналмалы жаттыулар дісін» жзеге асыру дістемесіні рылымы мен мазмны сынылды. Сонымен атар биолог студенттерді дене трбиесі бойынша оу процесінде осы дістемені енгізуді тиімділігі крсетілді. Соында орытынды, тжырымдамалар, ылыми-практикалы сыныстар, пайдаланан дебиеттер тізімі мен осымшалар берілді.

НЕГІЗГІ БЛІМ

    1. 1 Ксіптік-олданбалы дене дайындыыны теориялы-дістемелік негіздері
    2. Ксіптік-олданбалы дене дайындыы теориясыны негізін алаушыларды бірі Б.И. Загорский КДД теориясы мен дістемесіні атынасты кестесі мен КДД ебекті объективті факторларымен байланысын крсететін аралас ымдар сынды. Соан сйкес жмыста келесі факторлар атап крсетілді: а) ызметті апаратпен амтамасыз ету ерекшеліктері; ) негізгі жмыс имылдарыны сипаты; б) ызметті ерекше сырты жадайлары. ызметті апаратпен амтамасыз ету ерекшеліктері келіп тскен апараттарды сипатымен, клемімен жне оны адамдарды ебек ызметі барысында абылдау жадайларымен байланысты. «Негізгі жмыс имылдарыны сипаты» ымы ебек имылдарыны анарлым наты моторлы ерекшеліктерін крсететін жмыс имылдарыны жалпылама сипаттамасын білдіреді. ызметті ерекше сырты жадайлары адама деген танымал атынас талаптарыны шарты болып табылады.

Б.И. Загорский [1967] КДД ымына берген алашы анытамасында ксіптік-олданбалы дене дайындыына арнайы дене трбиесіні бір трі ретінде жеке тланы дене абілеттерімен байланысты психикалы асиеттерін дамытуа, сонымен атар, наты ебек жне скери ызмет ерекшеліктеріне атысты озалыс біліктіліктері мен дадыларын алыптастыруда олданылады деп баяндаан. В.И. Ильиничті [1995] пікірінше, ксіптік-олданбалы дене дайындыы – бл адамды белгілі бір ксіптік ызметке дайындау шін дене шынытыру жне спорт ралдарын арнайы баытта жне тадамалы трде пайдалану. Р.Т. Раевскийді [1985] пікірі бойыншы, КДД дегеніміз – бл наты маманды ызметі шін аса лкен маыза ие жеке тланы сапалары мен асиеттерін алыптастыру мен жетілдіруді амтамасыз ететін дене трбиесіні кіші бір жйесі.

«Ксіптік-олданбалы дене шынытыру» ымы олданбалылы кзарас трысынан зіні тар жне ке маыналы ымы арылы тсіндіріледі. Ке маынасында КДД тадаан ебек ызметіне атысты мірлік тжірибеде олдану арылы крінетін субъектіні леуметтік трыдан алыптасан дене абілеттерін дамыту дегейі деп тсіну керек. Осындай олданбалылыты негізінде азаны функциялы ммкіндіктерін интеграциялы трде арттыру ралдары ретінде жне мірлік маызды озалыс біліктіліктері мен дадыларыны бай жеке орын жасау дене шынытыру факторларын райды.

Дене шынытыруды «олданбалылыты» тар маынасы дегеніміз – тадаан ксіптік ызметті арнайы дайындалу процесіне жарамды белгілі бір факторларды практикалы трыдан масатты трде пайдалана білу [Л.П. Матвеев, В.П. Полянский, 1996].

С.С. Коровин [1996] КДД функциясыны жинаталан жйесі мен оларды іске асыру формаларын келтіреді. КДД айрыша ызметтері ретінде дене шынытыруды айрыша салаларына тн ызметтерді тсіну ажет. Жалпы аланда, айрыша ызметтерді жиынтыы олданбалы дене шынытыру біліміне (білімдік), дене жай-кйлерін отайландыруа (сауытыру), оушы жастара толы ксіптік бадар беру мен ксіптік бейімдеуге деген білім беруді трлі кезедеріндегі оамды ажеттілікті анааттандыратын сапалар арылы аныталады.

Жоары оу орнындаы КДД тиімді йымдастыру мселелері алдымен болаша маманны ксіби мамандытар атары бойынша ебек ызметіндегі згешеліктер мен мазмныны ылыми негізделген сипаттамасыны, оларды кп трлі профессиограммасыны, сіресе шынайы ндірістік жадайларда РТЖ маманыны КДД мазмнын анытайтын жмыс параметрлері бойынша млде болмауынан трады.

Б.И. Загорскийді [1986, б.10] пікірінше, КДД процесінде келесі міндеттер шешімін табады: ксіби маызды дене асиеттерін трбиелеу, олданбалы озалыс біліктіліктері мен дадыларын алыптастыру, сырты ортаны ндірістік жне баса да факторларды сері арылы азаны функциялы тратылыын арттыру, ажетті сенсорлы жне психикалы асиеттерін жетілдіру, тадаан мамандыы шін маызды болып табылатын жеке асиеттеріні дамуына ыпал ететін арнайы біліммен аруландыру.

Студенттерді КДД тмендегідей баыттар бойынша жзеге асырылады: студенттерді жмыс жадайларын, демалыс пен жас ерекшеліктерін ескеру арылы дене шынытыру жне спорт тсілдерін ебек пен демалыс тртібінде олдану біліктіліктері мен дадыларын алыптастыру, жекелеген спорт трлері элементтеріні рылымына сас олданбалы біліктіліктер мен дадылар ендіру жне наты маманды бойынша жоары ебек німділігіне ажетті озалыс сапаларын арнайы трде трбиелеу арылы.

азіргі кезде студенттерді дене трбиесі жйесінде КДД-н жзеге асыруды бірнеше формалары аныталды, оларды келесі тжырымдамалар бойынша топтастыруа болады: арнайы йымдастырылан оу сабатары (міндетті жне осымша); дене трбиесі мен спорт трлері бойынша зіндік жне зіндік рекет сабатары; оу кні сабатарындаы дене жаттыулары, кпшілік сауытыру жне дене шынытыру мен спортты іс-шаралар.

азіргі ксіби ызмет адамнан тере теориялы білімді ана талап етіп оймай, оан ажетті арнайы психофизикалы дайындыты да ажет етіп отыр. Сондытан, жоары білікті мамандарды дайындауа баытталан жоары оу орнын бітірушіні психофизикалы лгісін іс жзінде жасау жне оны іске асыру, ебекті жаа жадайларына жедел бейімделу, жоары ксібилікті, бсекеге абілеттілікті мегеру – дене трбиесі кафедрасы ызметіні соы нтижесіне байланысты шешімін табуы тиіс мселелерді бірі болып табылады.

Айналмалы жаттыу дісін олдану арылы дене дайындыыны трлі лгісін жасау барысында ажет шарттар:

- дене абілеттерін дамытуа кезекті масаттарын анытау мен оларды оытудаы наты дамуы кезедерін белгілеу;

- жаттыулара тере талдау жасау, оларды оу-жаттыу материалдарымен зара байланысын анытау, сонымен атар жекелеген жаттыуларды белгілі бір дадылары мен біліктілігіні о жне теріс алмасуын есте сатай білу;

- жаттыулар кешені саба пен жаттыуды белгілі бір блігіне топты дене дайындыы дрежесін ескеру арылы енгізу;

- жас жне жыныс ерекшеліктерін ескеру арылы жаттыуларды орындау барысында бекеттердегі жмыс жне демалыс клемін анытау;

- жаттыуларды орындау жйелілігін жне бір бекеттен екіншісіне туде, сонымен атар кешенді трде айналмалы жаттыу арасында айта ту барысында ата сатау.

2 Зерттеуді міндеттері мен дістері жне йымдастырылуы

Диссертацияны осы блімінде ылыми зерттеу жмысты алдына ойылан міндеттері, оларды орындау шін колданылан дістер мен зерттеуді йымдастыру кезедері жнінде млеметтер беріледі. Олар авторефератты кіріспе блімінде баяндалан.

3 Биолог студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыы рылымы мен мазмнын анытайтын факторлар жадайы

«Биолог студенттерді оу жне ндірістік ызметіні мазмны мен сипаттамасыны ерекшеліктері» атты 3.1 блімде биология мамандытары бойынша мемлекеттік жалпыа міндетті білім беру стандарттарыны мазмнын талдау маманны ксіби ызмет трлері, лауазымы, біліктілік мінездемесін анытайды. Сонымен атар, биолог студенттерге ажетті дене абілеттері мен озалтыш ептіліктері, деттері аныталды.

Биологтарды ебек згешеліктерін тсіну шін оларды дала практикасы кезіндегі ызметтеріне тікелей кіл аударуымыз ажет. В.М. Душенков, К.В. Макаров [2000, 15-16 б.] ойларынша, омыртасыз су жндіктерін олмен жинау кезіндегі е арапайым діс – судаы тырбиан ааштардан, бтатардан, су сімдіктерінен жне тастардан жинау. Затты су бетінен алан кезде ауаа шыатындай бір алыпа брып, аырын алу ажет. Тордорбамен аулаан кезде оны су аымына арсы жргізеді. Су бетіндегі жндіктерді жинау шін тордорбаны жартылай суа батырылан кйде стау ажет т.б.

В.М. Константинов, А.М. Михеев [1999] айтандай, саяхат барысында баылаушыдан немі зейін, р дыбыса, сыбдыра, аашты шар басындаы, шптегі, бталардаы р озалыстара, судаы р дыбыстара шыл рекет ету талап етіледі. Баылаушы ммкіндігінше дыбыссыз, аырын жріп, ажет болан жадайда бір орында трып алуы керек. Жануарды крген жадайда оны толыымен арап, жріс-трысын баылау шін барынша аырындап, білдіртпей жаындау керек.

Студенттер мен малімдерді дене трбиесіне деген кзарасын анытау шін сауалнама жргізілді. Сауалнамаа жауап берушілерді кпшілігі биолог мамана е ажетті жне маызды дене абілеттеріні ішінде 58,2% пайызы шыдамдылы деп белгіледі, 16,6% – кш, 9,8% – ептілік, ал 15,4% пайызы жылдамды екендігін крсетті. Жауап берушілерді 42,8% пайыздан 74,5% пайыза дейін здеріні дене дайындыын алай арттыру керектігін білмейді. Бл жоары оу орнында ксіптік-олданбалы дене дайындыыны дрыс жола ойылмауы нтижесінде болуы ммкін. Сауалнамаа жауап берушілерді 3,4% пайызы ана айналмалы жаттыу дісін олданан. кінішке орай, сауалнама жргізу кезінде биологтарды 83,2% институтта білім алан жылдары спортпен белсенді шылданбаан жне шылданбайтынын крсетті. Бл жадайда биологтарды ксіби ызметінде дене трбиесіне те сирек кіл блінеді деп орытынды жасауа болады. Біра сауалнамаа атысан барлы мамандар дене трбиесі, туризм жне шыныу негіздерін білу керек екендігін атап ткенін уанышпен айтуа болады.

Жоарыда зертеу нтижелеріне жасалан талылау негізінде келесі орытынды жасауа болады: биолог маманны ксіби ызмет сипаты мен мазмнына сйкес дене абілеті, озалыс ептіліктері мен дадыларын белгілеу ажет. Бл зертеу жмысында оны брі кестеге жиныталып талдаан (1 кесте).

1 кесте – Биолог маманны ксіби ызмет сипаты мен мазмны жне осыан байланысты ажетті дене абілеттері мен психикалы асиеттері

Ксіби ызмет сипаты мен мазмны ажетті абілеті
орта білім беру мектебіндегі оу бадарламасына енгізілген ботаника, зоология, физиология, биохимия, цитология сияты биологиялы ылымдар, сонымен атар жалпы білім беру пндер бойынша саба беру; р трлі мекемелерде бейінді пндер бойынша ылыми зерттеулер жргізу; р трлі дегейдегі мемлекеттік рылымдарда ндірістік-басару ызметі; химия-биологиялы бейінді (ауыл шаруашылы жне минералды шикі заттар деу ндірісі) ндірістерде йымдастыру-технологиялы ызмет; су омыртасыз-дарын олмен жинау; трлі табиат ортасына саяхата шыу барысында жер бетіндегі омырталыларды тікелей баылау жне оларды белгілі бір трлерін жиналан жерлерде аду жолдары арылы баылау, мысалы, тоай, алы бталар немесе райлар ішінде статикалы тзімділік (статикалы жадайда салматы зат стау), ептілік, кш жне кру ткірлігі, ойлау жылдамдыы, зер салу мен назарды тратылы млшері мен йлесімі, кргенін есте сатау, жедел есте сатау

3.2 «Биолог студенттерді дене трбиесі бойынша оу процесі рылымыны ерекшеліктері» тарауында келесі мліметтер алынды.. Жбанов атындаы Атбе мемлекеттік университетіні дене трбиесі оытушылары жзеге асыран жылды жоспар-кестесін талдап, дене абілеті дамуыны келесі жйелілігі жоспарланды деп болжамдар жасауа болады. 1-3 семестр басында (1 жарты жылды) «жеіл атлетика» блімін ту барысында студенттерде жылдамды пен жылдамды-кш абілеттілігі дамуы ажет. Жаттыу залдарында саба бадары студенттерді кш абілетін дамыту масатына баытталды. «Жеіл атлетика» блімінде латырыс жне орта, за ашытыа жгіріп ту кезінде студенттерді жылдамды-кш абілеттері жне тзімділіктері дамуы ажет. Футбол, волейбол, баскетбол сынды спортты ойындар ептілік, жылдамды, жылдамды-кш абілеттерді, арнайы тзімділікті, перифериялы круді дамытады. Гимнастиканы ркелкілігі (акробатика, оссыры, белтемір, ааш ат арылы секіру) ептілік, йлесімділік, жылдамды, кш абілеттерін, арнайы тзімділік сияты дене абілеттерін дамытуа баытталан. стел теннисін ойнау кезінде ептілік, жылдамды, жылдамды-кш абілеттері, перифериялы кру асиеттері дамуы тиіс.

Екінші жарты жылдытаы бірінші блімде студенттерді тзімділігін дамытатын шаы дайындыы жргізіледі. Бірінші жарты жылдыа атысты баса блімдер арасында «жаа» кз жітілігі, мергендік сынды дене абілеттерін дамытатын блімдерді бірі «ату спорты» болып табылады.

Дене абілеттері жиынтытарын талдау, бадарлама материалдарыны жоспарланан блімдерін ту барысы нтижесінде дамуы тиіс. Олар толыымен биологты ксіби ызметіндегі ажеттіліктер мен тебе-те деп айтуа болады. Біра жоспарланан материалды жзеге асыруды шынайы жадайы андай? Бл шін біз алдымыза «студенттерді дене дайындыы кезінде олданатын амалдар мен дістер табу» ажет деген жеке міндет ойды. Оны шешу шін біз «биология» мамандыыны 1-2 курстарыны саба барысына педагогикалы баылау жргіздік. Жоспарланан материалдарды жзеге асыру кезінде біз келесі орытындылардан тратын бірнеше арама-айшылытарды анытады.

Саба барысында оытуды белсенді дістері оытушылар тарапынан олданылмады. Спорт залды шамадан тыс толуына байланысты пнді жргізуде кбінесе жалпылама діс олданылды. Айналмалы жаттыу дісі, модульді оыту, дстрлі емес оыту дістері олданылан жо.

Жоарыда крсетілген факторлар (олайсыз жадайлар, амалдарды, зара ауыстырылуыны жетіспеуі, оытуды белсенді дістерін олдануды жетіспеуі) студенттерге дене жктемесіне бейімделуге жне озалу шеберлігі мен дадыны толы игеруге ммкіндік бермейді. Бізді кзарасымыз бойынша, осыны салдарында студенттерді дене уат леуеті жоарыда крсетілген бадарлама талаптарын орындау ммкіндігі дегейіне жетпейді.

Дене трбиесі бойынша студенттерді оу-трбие процесі рылымына ыпал етуші факторларды анытау шін, біз дене трбиесі оытушыларына анкеталы сауалнама жргіздік. «Сіз студенттерді оып жрген мамандытарына байланысты КДД элементтерін алай жоспарлайсыз ?» – деген сраа жауап берушілерді 84,2% пайызы «жоспарламаймын», деп жауап берген. Сауалнамаа жауап берушілерді ешайсысы студенттерді оып жрген мамандытарына байланысты КДД элементтерін блек жоспарламайтындыы аныталды. 91,2% пайызы студентті наты болаша мамандыына байланысты оларды клемін, арындылыын, ерекшеліктерін кпшілік олданатын дене трбиесіні амалдары мен дістерін дифференциялаусыз, ал 8,8% - дифференсациялау арылы олданады.

Сауалнамаа жауап берушілерді 88,4% крсетілген КДД йымдастыру формаларыны ішінен арнайы йымдастырылан оу сабатары (міндетті жне факультативті) мен жаппай денсаулыты жасартатын, дене жне спорт шараларын крсеткен. Сауалнамаа жауап берушілерді 75,7% пайызы студенттерді КДД айналмалы жаттыу дісін олданбайды. Сонымен, биолог-студенттерді дене трбиесі бойынша оу процесін дрыс йымдастыру кезінде тмендегі арама-айшылытар аныталды:

- жауын-шашынды ауа-райына байланысты спорт зала кшу кезінде тсілдер мен дістерді зара ауысуы саталмаан, осыны нтижесінде «орта жне алыс ашытыа жгіру» блімдерін ту кезінде ойылан міндеттер жзеге асырылмайды, осыны салдарынан студенттерді шыдамдылыыны даму дегейі те тмен;

- спорт залды тарлыынан, не оны арты толуына болуына байланысты дене трбиесі сабатарында имыл тыыздыы азаюда, нтижесінде ткізген сабатарды куммулятивті серінен студентті дене дайындыы, даму дегейі мен серпінділігі тмендейді;

- дене трбиесі оытушылары ксіптік-олданбалы дене дайындыы амалдары мен дістерін жоспарлауа тиісті назар аудармайды, біра, азастан Республикасында осы баыт бойынша жеткілікті тжірибелер бар (мысалы, ль-Фараби атындаы азУ дене трбиесі кафедрасыны мамандарымен студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыы бойынша оу бадарламасы дайындалып шыарылды);

- оытушылар студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында айналмалы жаттыу дісін олданбайды жне дене трбиесі бойынша оу процесінде оны жзеге асыру бойынша оларды білімдері жеткіліксіз;

- ксіптік-олданбалы дене дайындыын йымдастыру формаларыны ішінде, студенттерді дене трбиесі тжырымдамасына сйкес студенттерді озалыс ызметі, озалыс ауымыны жеткіліксіздігіне келетін жеке сабатарда дене жаттыулары олданылмайды.

3.3 «Биолог студенттерді дене кші, ойлау абілеті, психикалы даму, дене шынытыру дайындытарыны дегейі» тарауында студенттерді кш жмсау кезіндегі аталан крсеткіштер денгейіні бастапы кйін анытау барысы сынылан. Жылдамды дегейі 100 м ашытыа жгіруде баыланды. Эксперименттік топты ыздары «анааттанарлы» бааа сйкес нтиже крсетті (17,6 с жне 17,5 с, P>0,05). Сонымен студенттерді орытындысы бойынша топ ішіндегі ркелкілік байалып, тмендегідей коэфицентпен айындалды (17,6% жне 17,1%).

1000 м ашытыа жгіру баылау тобындаы ыздарды крсеткен орытынды баалары «анааттанарсыз» (5 мин 48 с), ал эксперименттік топтаы ыздарды крсеткіші – «анааттанарлы» (5 мин 14 с). Сондай-а, нтижелерді ауытушылыы байалады (коэффицент вариациясы 10,5% жне 11,4% пайызында). Баылау жне эксперименттік топтарды нтижесі статистикалы крсеткішке сйкес келмейді (P>0,05).

Орнынан зындыа секіру нтижесі бойынша екі топ студенттеріні баасы «анааттанарлы» деген бааа ана жетті. (165,3 см жне 164,2 см) Топтар аралыындаы нтижелерді статистикалы жаынан длелденбеді.

Екі топ ыздарыны з денелерін ктеру жаттыулары бойынша «анааттанарсыз» бааа ие (25 рет жне 24 рет). Вариация орытындысы те жоары (25,2% жне 22,5%). Топтар арасындаы нтижелер статистикалы жаынан длелденбеді (P>0,05). Осыан сйкес жасспірімдер арасындаы елеусіз згерістер бар екендігі байалды.

лдарды 100 м ашытыа жгіруде эксперименттік тобы баылау тобынан асуда – орытынды баасы «анааттанарлы» (14,3 с жне 14,2 с). Е жоары вариация орытындысы топ ішінде 20,2% жне 19,7%.

Тзімділік 3000 м ашытыа жгіруде байалды. Екі топ студенттері анааттанарлы дегейде нтиже крсетті (13,48 с жне 13,40 с), біра топтарды ішіндегі вариациясы жоары болып шыты (17,8% жне 18,6%). Топтар арасындаы нтижелер статистикалы жаынан длелденбеді (P>0,05).

. Жбанов атындаы Атбе мемлекеттік университетіне тскен студенттерге осы мселені анытау шін анкеталы сауалнама жргізгенде (2003-04 оу жылы), мынандай крсеткіштерге ол жеткіздік. Жалпы білім беретін мектептерді бітірген оушыларды дене трбиесі даярлыы тмен дегейде. Егер 2002 жылы 100 м ашытыа жгіруді орташа орытындысы бойынша лдар мен ыздарды крсеткіші – 14,5 с жне 17,2 с болса, 1998 ж. осы нтижелер 13,8 с жне 17,1 с болып теесті. Ал бір орыннан трып зындыа секіруден 2002 жылы бірінші курс студенттері орта есеппен 214,4 см жне 155,3 см болса, 1998 жылы 228,2 см жне 162,5 см крсеткіштерге жетті. Осыан сас тенденция жасспірімдер арасында тартылудан жне ыздар арасында денесін ктеру трлерінен байалады. Егер бл крсеткіш 1998 жылы 10 жне 30,3 рет болса, 2002 ж. 7 жне 24 ретке дейін сйкес келді.

Біз ойлау, жмыс істеу абілеттері дегейлерін зерттеу орытындысын талдай отырып, тмендегідей мселелерді анытады: баылау жне тжірибелік топтардаы ыздарды арастыран белгі саны жас жігттерге араанда, кбірек болды (1260, 1262 орнына ыздарды белгісі 1262, 1264).

ателіктер саны бойынша да ыздар жіберген 500 жне 200 белгіні орнына лдар алда болды. Мысалы, баылау жне тжірибелік топтардан ыздарды жіберген ателерді 500 белгісі 4,1 жне 4,0 болса, ал сол топты лдары 4,3 жне 4,2 белгіге сйкес келеді (P>0,05). Кіл блу дегейі лдара араанда ыздарда арты болды (баылау жне тжірибелік топтардаы лдар мен ыздарды крсеткіштерін салыстыранда, ыздар 4,85 жне 4,97, ал ер балаларда 4,55 жне 4,50 болды). Кру жне жедел есте сатау абілеттерін салыстыранда, кргенін есте сатап алу жаынан ыздарда, ал жедел есте сатау лдарда жасы дамыан. Баылау жне тжірибелік топтардаы лдар крсеткіші – 4,50 жне 4,57 те болса, ал ыздар крсеткіші – 4,10 жне 5,00 те (P>0,05). Кргенін есте сатау абілетіні крсеткіші ыздарда – 4,93 жне 5,00 пайа, ал лдарда – 4,43 жне 4,36 пайа те болды (P>0,05). Ойлау жылдамдыы бойынша, баылау жне тжірибелік топтарды ыздары салыстырмалы трде лдара араанда, тмендегідей нтиже берді. Мысалы, баылау жне тжірибелік топтар лдарыны крсеткіші – 5,16 жне 5,20 пай болса, екі топты ыздары -5,02 жн 4,48 пай крсетті.

4 Биолог студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында «айналма жаттыу дісін» жзеге асыру дістемесі жне оны тиімділігін эксперименттік трде длелдеу

«Биолог студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында «айналма жаттыу дісін» жзеге асыру дістемесіні рылымы жне мазмны» атты 4.1 тарауында диссертациялы жмысты негізгі мселесі - эксперименттік тжірибе жмыстарын йымдастыру туралы баяндалды.

Алынан нтижелерге сйене отырып, біз студенттерді КДД-да айналмалы жаттыу дісін жзеге асыру дістемесіні концептуалды сызбасын жете зерттедік. ККДД-да айналмалы жаттыу дісін енгізуді алышарттары былай болып келеді: ксіби маызы бар дене шынытыру асиетін дамыту ажеттілігі, биолог студенттерді дене трбиесі бойынша оу процесін йымдастырудаы арама-айшылытар, студенттерді ККДД жйесіні тиімділігіне арналан баыттар.

Оуды бірінші жылы гимнастика сабатарына бірінші жарты жылдыта 6-8 саба бойынша айналма жаттыу дісін енгізу ажет. Екінші жарты жылдыта айналма жаттыулар дісін соы 6-8 сабата. Спорт ойындарын ойын техникасыны негізгі біліктілігі мен даыларын оушыларды алай игергеніне байланысты жоспарлауа болады. Осындай айналмалы жаттыу дісі жеіл атлетика сабатарында да жоспарланады. Жеіл атлетика бойынша айналмалы жаттыу дісіні мамандандырылан кешені 10-15 бекеттен трады жне жылдамдыа, секіруге, жалпы жылдамды, шыдамдылыа, жылдамды-кш сияты, кш абілеттері дамуына сер ететін жаттыулар енеді, ол тірек-озалыс аппаратын ныайтуа тыыз байланысты болады. Кешенні баыты абылданатын баылау жаттыуларыны крсеткіштерімен аныталады жне мнда оларды дене даярлыын жан-жаты амтитын жаттыуларды орын алуы тиіс (2 кесте).

2 кесте – Оу жылындаы бадарламаларды ту тртібі жне оны рбір трі бойынша айналма жаттыу дісіні сабатаы баыттары

Бадарла-ма блімдері Айналма жаттыу дісіні баыты Баылау трі
Жеіл атлетика Кешен 10-15 бекеттен жне жылдамды, секірушілік, жалпы жне жылдамдыты кш-жігер сияты дене трбиесі сапасын дамытуа сер ететін жаттыулардан трады. Кешенні баыты студенттерді дене шыны-тыру даярлыы дегейіні алпымен аныталады 100, 1000, 3000 м кашытыа жгіру мен бір орынан зындыа секіру
Баскетбол Кешен дене кш-асиеттерін дамытуа баытталан, сондай-а жаттыулардан трады, ойын техникаларын жетілдіру негізінен атлетикалы, олданбалы жне снарядты гимнастика жаттыулары енгізіледі. Жеіл атлетикадан – латыру, секіру жне жгіру жаттыула-ры. Ауыр атлетикадан - трлі ауырлытаы жаттыулар Баскетболдан баылау нормативтерін абылдау
Волейбол Кешен физикалы асиеттерді дамытуа баытталан, сондай-а ойын тсілдеріні техникасын жетілдіруге арналан жаттыулардан трады. Негізгі атлетикалы, олданбалы жне снарядты гимнастика жаттыулары енгізіледі. Жеіл атлетикадан - секіру, латыру жне жгіру. Ауыр атлетикадан - ауырлыты жаттыулар Волейболдан баылау нормативтерін абылдау
Гимнас-тика Кешен иы белдеуіні блшы еттерін, ол, іш пен араны дамытуа, буындарды озалысын лайтуа, дене рылысын уаттандыруа, вестибулярлы аппаратты жаттытыруа баытталан Тартылудан нормативтер абылдау

Спорт ойындарыны техникалы тсілдерін жетілдіру шін алдын-ала зерттелген ойын элементтерінен тратын жаттыулар кешені пайдаланылады. Техникалы элементтерді жасауа, йрену мен дадыландыруды жетілдіруге баытталан ойын арылы дене сапасы трбиесі жніндегі бекеттер саныны араатынасы 3:1 райды. Сондытан спортты жаттыулара сйкес келетін техникалы элементтерді шамадан тыс кп олданудан аула болу керек.

Негізгі педагогикалы тжірибе трт оу жылыны арасында ткізілді: 2004-2005 жне 2005-2006 оу жылдары арасында (алыптастырушы), 2006-2007 жне 2007-2008 оу жылдары арасында (йымдастырушылы-баралы тжірибе). 2005-2006 оу жылында биолог студенттерді дене трбиесі бойынша оыту-трбиелеу процесін йымдастыру келесідей жзеге асырылды. Біз бастапыда айналмалы жаттыу дісін студенттерді олдануы шін сатылай оытуды жн крдік. Біз 1 курс студенттерін аталан дене трбиесіні дісіне дайындай бастады. 2004-2005 оу жылыны басында студенттерді айналмалы жаттыу дісімен таныстырды. Ол шін келесідей тжірибелік шешімдер абылдады: 1. Кестеде крсетілген бадарламалы материалды 15 трінен бекеттік плакаттар дайындады. Плакатты жоары жаына зынынан «бекет» сзі 1-15 дейін жазылды. лшемдері: плакаттікі – 1812 см, бекеттік тапсырманікі – 158 см. 2. Берілген бекеттік тапсырмаларда сызбалы жне мтіндік апарат ндесті. Осындай модель тиімді оыту мен абылдауа, санадан ткізуге жне бекеттік тапсырмаларды одан рі мегеруге отайлы жадайлар туызады. 3. Студенттер жеіл атлетика, баскетбол, волейбол, гимнастика элементтерін тіп боланнан со, сынан бекеттік тапсырмаларда крсетілген жаттыуларды йренді. Студенттерді айталауды жоары крсеткішін анытау шін сынатан ткіздік жне рбірі МТ/4 немесе МТ/2 стандартты лшемге ие болды. рбір бекеттегі жаттыулар еркін арында, уаыт есептелмей жргізіледі. 4. рбір бекетті орындап боланнан кейін студенттерді жрек аыстары тексерілді (10 секундты ішінде). 5. Біз айналма жаттыу дісіні аталан нсасын жзеге асыруда орташа аландаы наты орындау нтижелерін тексердік.

Осылайша, студенттер айналма жаттыу дісі кешенін орындауды мегеріп алды. 2005-2006 оу жылында айналмалы жаттыу дісіні келесі лгілері олданылды. Жаттыулар зіліссіз, айталауды стандартталан крсеткішімен ткізілді. Жаттыуларды мегергеннен кейін жне рбір бекетте 30 жмыс жне 30 демалыс принципі бойынша айталауды е жоары крсеткіші аныталан со жаттыулы стандартталан уаытпен жаттыу ткізіледі. рбір айналымды ту лшемі мен уаыты стандартты боланымен айналмалы жаттыу саны кбейе береді. Айналмалы жаттыу дісі аяталаннан со, студенттер есеп карточкасына тек айналып ткен айналма мен бекет санын толтырады (осымша). Педагогикалы тжірибе баылау мен тжірибелік топта ткізілді: тжірибелік топта бізді бастамамызбен жасалан діс бойынша, баылау тобында – дстрлі діс бойынша. Осылайша, 2004-2005 жне 2005-2006 жылдары (алыптастырушы тжірибеде) биолог студенттерді ККДД-да айналма жаттыу дісін олдануды дістемесі іске асырылды. Атбе мен Атау алаларыны ЖОО студенттерін ККДД-даы айналма жаттыу дісін іске асыру масатында 2006-2007 жне 2007-2008 оу жылдарында бізді бастамамызбен йымдастырушылы-баралы тжірибе ткізілді.

йымдастырушылы-баралы тжірибені ткізуді басында келесі жмыстарды жргіздік. Бізді йымдастыруымызбен «Жаттыуды айналма дісін олдану арылы ЖОО студенттерін ксіптік-олданбалы дене шынытыруа дайындау» таырыбы бойынша Атбе облысты біліктілікті арттыру институтыны дрістерінде дене шынытыру оытушыларына арналан арнайы курсты білім бадарламасы зірленді. Арнайы курсты бадарламасы дене шынытыру оытушыларына ЖОО студенттерін ККДД-да айналма жаттыу дісін олдануа даярлыын алыптастыруа ыпалын тигізген материалды есебінен рылды. Арнайы курсты масатында ЖОО студенттеріне ККДД-да айналмалы жаттыу дісін олдану бойынша негізгі білім мен тсініктерді мегерту. Оан ол жеткізу шін оытушыларды айналмалы жаттыу дісін енгізу технологиясы туралы теориялы біліммен аруландыру жне дісін жзеге асыруда абілеттерін дамытып біліктерін ктеру кажет. Клемі 18 саата есептелген: дрістер – 6 саат, практикалы сабатар – 12 саат. Студенттер айналмалы жаттыу дісін олдану арылы арнайы курс бойынша таырыпты жоспар рылды.

4.2 «Педагогикалы эксперимент кезінде студенттерді дене дайындыы, аыл-ой жмысына абілеттілігі мен психикалы процестер крсеткіштеріні динамикасы» тарауында педагогикалы эксперимент кезінде биология мамандытарыны студенттерді аталан параметрлері аныталды.

Тменде крсетілгендей, жастарды дене дайындыы динамикасында келесі задылытар байалды. 2005-2008 жылдары баылау мен эксперименттік топтарды 100 м ашытыа жгіруі барысында эксперименттік топтаы студенттерді нтижелеріні артуы байалады (2 сурет).

2 сурет – Педагогикалы эксперимент кезінде эксперименттік жне баылау тобындаы студенттерді дене дайындыы дегейіні су динамикасы (лдар)

Баса сапалара араанда жылдамды сапалары иындау дамиды [В.М. Загорский, 1970], сондытан бл деректі осымен тсіндіруге болады.

3000 м ашытыа жгіру бойынша ш жылды эксперимент ішінде тек 2007-2008 оу жылдарында баылау тобы мен эксперименттік топтар арасында статикалы трыдан сенімді деп сипатталатын айырмашылытар байалды (P<0,05). Егер 2005-2006 оу жылдарында суі 0,74 пайыз болса (абсолюттік айырмасы – 0,10 мин), 2006-200 оу жж. – 5,9% (абсолюттік айырмасы – 0,21 мин), 2007-2008 оу жж. – 7,86 % пайызын рады (айырмасы – 1,05 мин).

Бір орында трып зындыа секіру барысында 2005-2006 оу жылдарынан баса екі жылда педагогикалы экспериментті статикалы трыдан арта тсуі сенімді болды (P<0,05). Экспериментті бірінші жылында су 2,08% раса (абсолютті айырмасы 4,7 см), екінші жне шінші жылдарда 5,16% жне 5,94% рады, (абсолюттік айырмалары – 11,8 жне 13,7 см).

Зертеу нтижелерімен студенттерді аыл-ой жмыс абілеті жыл сайын жасара тсті (3 сурет).

3 сурет – Педагогикалы эксперимент кезінде эксперименттік жне баылау тобындаы студенттерді аыл-ой жмысына абілеттілігі дайындыы дегейіні су динамикасы (лдар)

Егер 2005-2006 оу жылында баылау тобындаы жастарды бойында арастырылан белгілер саны – 500 жне 200, ателіктер саны – 1261, 4,2 жне 0,47 раса, эксперименттік топтарда – 1262, 4,1, 0,46 болды. 2006-2007 оу жылында баылау тобындаы жастарды бойында арастырылан белгілер саны – 500 жне 200, ателіктер саны – 1261, 4,1 жне 0,46 раса, эксперименттік топтарда – 1263, 4,0, 0,44 болды. 2007-2008 оу жылында баылау тобындаы жастарды бойында арастырылан белгілер саны – 500 жне 200, ателіктер саны – 1262, 4,0 жне 0,46 раса, эксперименттік топтарда – 1264, 3,9, 0,42 болды.

Педагогикалы эксперимент кезінде эксперименттік жне баылау топтарындаы жастар дайындыы барысында психикалы процестер дегейіні арта тсу динамикасы бойынша келесі задылытар байалды. Аыл-ой жмысына абілеттілігі жадайларындаыдай психикалы процестерді крсеткіштері салыстырмалы трде жасара тсті. 2005-2006 оу жылында баылау тобындаы жастарды жылдамдыы 5,20 пай раса, эксперименттік топта 5,85 пай рады. 2006-2007 жне 2007-2008 оу жылдарында 4,61 мен 4,65 пайа жне 5,32 мен 7,12 пайа те болды.

ыздар алан нтижелер лдармен салыстыранда айырмашылыа ие болды. 2005-2006 оу жылында баылау тобындаы ыздарды ойлау жылдамдыы 5,10 пайа, ал эксперименттік топта 5,20 пайа сйкес келді (яни осы крсеткіш жастара араанда салыстырмалы трде тмен болды). 2006-2007 жне 2007-2008 оу жылдарында бл крсеткіш 5,12 мен 5,86 пайа жне 5,18 мен 6,5 пайа те болды.

ОРЫТЫНДЫ

Жргізілген кешенді зерттеулер мен алынан нтижелер тмендегідей тжырымдар жасауа ммкіндік берді.

  1. Айналма жаттыу дісі мен оларды студенттерді дене трбиесі процесінде олдану мселесіні негізгі ылыми-теориялы алышарттары мыналар:
  • мамандара деген факторлар мазмнын нары талаптарыны арынды суі арылы адамны дене жне олданбалы дене дайындыыны баса да жатарына деген мамандыты айрыша талаптарын анытау;

- «ксіптік олданбалы дене дайындыы» ымыны ке жне тар маынасыны ара атынасы. азіргі кезеде бір жаынан алып араанда азаны жинаталан ызметтік ммкіндіктерін арттыру тсілдері ретінде мірлік маызды озалыс біліктіліктері мен дадыларыны бай жеке орын жасайтын дене шынытыру факторларыны, ал баса жаынан алып араанда тадалан ксіби ызмет барысында арнайы дайынды процесінде пайдалануа жарамды оны белгілі бір факторларыны зектілігін арттыра тсу;

- болаша мамандарды ебек ызметіні ылыми негізделген ерекшеліктері мен мазмныны, сіресе КДД мазмнынын анытайтын жмыс параметрлері бойынша оны кп бейнелі спектрлік профессиограммасыны жотыы;

- ебекті жаа жадайларына жедел бейімделуге абілетті, мегерген жоары ксіби шеберлігімен, бсекеге абілеттілігімен жоары білікті мамандар дайындауа арнап есептелінген ЖОО бітірушісіні практика жзіндегі психофизикалы лгісін жасау мен іске асыру.

  1. Биолог студенттерді оу жне ндірістік ызметіні негізгі мазмны мен сипаты тмендегідей болып табылады:
  • орта мектепті оу бадарламасына енетін биологиялы ылымдар бойынша ботаника, зоология, физиология, биохимия, цитология жне баса да жалпы білім беретін пндерді оыту;
  • трлі мекемелерде бейіндік пндер бойынша ылыми зерттеулер жргізу;
  • трлі дегейдегі мемлекеттік рылымдарды ндірістік-басару ызметі;
  • химия-биологиялы бейінді ндіріс орындарындаы йымдастыру-технологиялы ызмет (ауыл шаруашылы жне минералды шикізат трлерін айта деу бойынша);
  • су омыртасыздарын олмен жинау;

- экскурсия жасау кездерінде жерді стігі абатындаы омырталыларды мір сретін жерлерде, кейбір трлерді алдын-ала жиналатын жерлерінде, мысалы орман арасында, бтаты сімдіктер мен шптерді арасында тікелей байау жмыстарын жргізу.

  1. Биологтарды ксіби ызмет сипаты мен мазмнына сйкес келесі дене абілеттері негізгі ажетті сапалар болып талданады: статикалы тзімділік (статикалы жадайда салматы зат стау), кш жне ептілік. Одан баса кру ткірлігі, ойлау жылдамдыы, зер салу мен назарды тратылыы (оны млшері мен йлесімі), кргенін есте сатау, жедел есте сатау сияты психика икемдері болу ажет.
  2. Дене трбиесі бойынша оу процесін йымдастыруда келесі айшылытар аныталды:

- ауа райыны олайсыз жадайларына байланысты спорт залдарында дістер мен тсілдерді зара алмасуы саталынбайды, сол себепті «орта жне за ашытыа жгіру» тарауларын ту барысында ала ойылан міндеттер іске асырылмай алады;

  • спорт залдары толы боландытан, моторлы тыыздыа ие бола оймайды, соны салдарынан ткізілген сабатарды кумулятивті тиімділігі тмендейді жне студенттерді дене уаты дегейіні серпінділігі азая тседі, дене жктемелеріні «іс-рекеттен кейінгі сері» де бзылады, дене шынытыру пні оытушылары студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыы дістері мен тсілдерін жоспарлауа жеткілікті дрежеде мн бермейді;
  • дене шынытыру пні оытушылары студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыы бойынша айналмалы жаттыу дісі мен тсілдерін олданбайды, сондытан олар оу процесінде дене трбиесі бойынша іске асыруа арналан болып табылады;

- ксіптік-олданбалы дене дайындыын йымдастыру формалары арасында студенттерді дене трбиесі тжырымдамасына сйкес дене жаттыуларыны зіндік сабатары тиісті дрежеде олданылмай келеді, сондытан да ол студенттерді озалыс рекетіндегі озалыс млшеріні жеткіліксіздігіне алып келеді.

  1. Дене дайындыыны бастапы дегейі бойынша лдар мен ыздар (зындыа секіру, 100 м, 1000 м, 3000 м ашытытара жгіру, дене бітімін ктеру, клдене салмада тартылу) «анааттанарлы» бааа сйкес нтижелер крсетті. Бл дерек олар оыан мектептердегі дене трбиесіні жеткілікті дрежеде йымдастырылмауы арылы тсіндіріледі. Жалпы білім беретін мектеп бітірушілеріні дене дайындыы дегейіні салыстырмалы трде нашар екендігіне кз жеткізілді.

Аыл-ой жмысына абілеттілігі (арастырылан белгілер саны 500 жне 200 ателіктер саны), ойлау жылдамдыы, есте сатау млшері, кру жне жедел есте сатау - студенттерді бл крсеткіштері тмен болды.

  1. Студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында айналмалы жаттыу дісін іске асыру дістемесі жасалынан, онда келесі элементтер жеке блініп крсетілген:

-студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыына айналмалы жаттыу дісін енгізуді алышарттары;

- студенттерді «дене шынытыру» пнін екі жыл бойы йрену барысындаы оу процесінде айналмалы жаттыу дісін жоспарлау ерекшелігі;

- бадарламалы материал трлері бойынша айналмалы жаттыу дісін йымдастыру ерекшеліктері.

7. «ЖОО студенттеріні ксіптік-олданбалы дене дайындыы барысында айналма жаттыу дісін пайдалану» таырыбы бойынша дене шынытыру оытушыларына арналан арнайы курсты білім беру бадарламасы зірленген.

8. Педагогикалы эксперимент нтижелері биолог студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыы барысында айналма жаттыу дістерін іске асыру бойынша енгізілген дістемені тиімділігін крсетті. Баылау тобы мен эксперименттік топтар шін эксперимент ткізілген ш жыл ішіндегі 100 м ашытыа жгіру барысында тек эксперименттік топтаы студенттерді нтижелеріні артуы статикалы трыдан араанда сенімсіз крінді. алан тестілерде (3000 м, 1000 м ашытыа жгіру, бір орында трып зындыа секіру, тартылу, дене бітімін ктеру) эксперименттік топтаы лдар мен ыздарды арта тсуі оларды баылау тобындаы курстастарыны осындай крсеткіштеріне салыстырмалы жне абсолютті крсеткіштер бойынша араанда су дегейі байалды.

Аыл-ой жмысына абілеттілігі дрежесіні арта тсуі жне эксперименттік топтаы жастар дайындыындаы психикалы процестерді динамикасы баылау тобындаы студенттерге араанда жасы отайлы згерістерге ие болды.

Тжірибелік сыныстар

1. Дене трбиесі бойынша оушылар мен студентерді дамымай алан дене абілеттері мен озалыс біліктіліктерін жне дадыларын анытау ажет.

2. Оу жылы бойы айналмалы жаттыу дісі кешендерін тілген бадарламалы материалдарды барлы тарауларымен (жеіл атлетика, спорт ойындары, гимнастика жне шаы) зара байланыста растыруа болады.

3. Жаттыулар кешенін жасау барысында студенттерді аыл-ой жмысына абілеттілігін жетілдіру баыттарын арастыру керек.

4. Студенттерді оу процесінде айналмалы жаттыу дісін жоспарлау ерекшеліктерін ескеру, бадарламалы материалды ту жйелілігіне сйкес биологтара ажетті дене абілеттерін дамытуа баытталан дістемелерді олданан жн.

5. Бадарламалы материалды трлері бойынша айналмалы жаттыу дісін йымдастыру ерекшеліктерін тадап арастыруа болады.

6. Оытушылар осы дістемеге арналан таырыптар шеберінде біліктілігін жетілдіру курстарында оуы тиіс.

7. Студенттер контингентіні трлі дайынды дегейі негізінде айналмалы жаттыу дісіні трлі кешендерін іске асыру бойынша студенттер курсын, бейімделу тетіктерін ескеру керек.

8. Студенттерді ККДД-ы кезінде айналмалы жаттыу дісіні олдану тиімділігін анытау барысында дене дайындыын арттыру лшемдеріне пайдалы жне аыл-ой жмысына абілеттілігі мен психикалы процестер крсеткіштеріні жасаруын баылауа болады.

ДИССЕРТАЦИЯ ТАЫРЫБЫ БОЙЫНША ЖАРИЯЛАНАН ЕБЕКТЕР ТІЗІМІ

1 Святкин В.В., Кубиева С.С., Нукушев Ж.К., Михальченкова Н.Г. Состояние сдачи президентских тестов физической подготовленности студентов-первокурсников и пути оптимизации их физической подготовки // Качество школьного образования: состояние, тенденции и перспективы: межд.науч.практ.конф. – Алматы, КазАО им. И. Алтынсарина, 2000. – С. 97-99.

2 Кубиева С.С., Казиев С.Ж. Особенности планирования учебной работы по предмету «Физическая культура» в школах Западного Казахстана // Вестник Актюбинского государственного университета им. К. Жубанова. – 2000. – №1. – С. 44-48.

3 Ботагариев Т.А., Кубиева С.С., Нукушев Ж.К. Особенности применения методов математической статистики в практике физического воспитания школьников // Новые информационные технологии в профессиональном образовании: межд.науч.практ.конф. – Алматы, 2001. – С. 31-35.

4 Ботагариев Т.А., Кубиева С.С., Хусаинов Б.Б. Использование студентами специальности «Физкультура и спорт» ЭВМ в исследовании уровня физической подготовленности и физического развития школьников // Вестник физической культуры. – 2001. – №2. – С. 133-138.

5 Ботагариев Т.А., Кубиева С.С., Бахитжанова Б.К. Изменения социально-экономических условий региона как фактор, определяющий уровень здоровья и физического развития учащихся // Теория и методика физической культуры. – 2001. – №2. – С. 65-67.

6 Ботагариев Т.А., Бахитжанова Б.К., Кубиева С.С., Умаров В.М., Шалгинбаев Е. Ранговая структура заболеваемости детей до 14 лет Актюбинской области и факторы, её определяющие // Вестник Актюбинского государственного университета им. К. Жубанова. – 2001. – №3. – С. 118-123.

7 Кубиева С.С. Организация самостоятельной работы студентов, освобожденных от занятий физической культурой: методические рекомендации. – Актобе, Актюбинский ГУ им. К. Жубанова, 2001. – 11 с.

8 Кубиева С.С., Нукушев Ж.К. Особенности динамики физической подготовленности студенток университета // Теория и методика физической культуры. – 2002. – № 1. – С. 139-141.

9 Кубиева С.С. Специфика профессионально–прикладной физической подготовки студентов в ВУЗе // Вестник физической культуры. – 2002. – №2. – С. 86-89.

10 Ботагариев Т.А., Сатыбалдиева С.С., Кубиева С.С., Омаров М.К. Дене шынытыру жйесін жетілдіру // азастан мектебі. – 2002. – №3. – Б. 4 - 6.

11 Ботагариев Т.А., Каипова А.Д., Дусаков А., Кубиева С.С., Шоханов Р. Специфика использования ЭВМ для обработки данных по сдаче школьниками президентских тестов физической подготовленности // Теория и методика физической культуры. – 2003. – №2. – С. 54-58.

12 Кубиева С.С. «Круговой метод» тренировки и особенности его реализации в профессионально-прикладной физической подготовке студентов // Современный олимпийский спорт и спорт для всех: VIII международный научный конгресс. – Алматы, 2004. – Т.2. – С. 373-374.

13 Ботагариев Т.А., Кубиева С.С., Кулембаева А. Научно-теоретические предпосылки разработки профессионально-прикладной физической подготовки учащейся молодёжи // Теория и методика физической культуры. – 2007. – №1. – С. 78-83.

14. Кубиева С.С. Содержание и структура профессионально-прикладной физической подготовки студенток, обучающихся специальности «Биология» // Современный олимпийский спорт и спорт для всех: XIII международный научный конгресс. – Алматы, 2009. – Т.2. – С. 493-496.

15 Кубиева С.С. «Круговой метод тренировки» и его использование в профессионально-прикладной физической подготовке студентов биологов // Теория и методика физической культуры. – 2009. – №2. – С. 128-132.

16 Кубиева С.С. Особенности обучения техническим приёмам в баскетболе: методические указания. – Актау, Актауский ГУ им. Ш. Есенова, 2008. – 19 с.

17 Ботагариев Т.А., Медешова А.Б., Кубиева С.С., Наурзбекова Г. Дене шынытыруды теориясы мен дістемесіні жалпы негіздері: электронды оу ралы. – Орал: Батыс азастан мемлекеттік университеті, 2010. – 183 б.

18 Кубиева С.С. Студенттерді ксіптік-олданбалы дене дайындыында айналма жаттыу дісіні олдану дістемесі: оу-дістемелік ралы. – Алматы: ДТПО, 2009. – 108 б.

РЕЗЮМЕ

Кубиева Светлана Сарсенбаевна

Методика использования метода круговой тренировки в профессионально-прикладной физической подготовке студентов

13.00.04 – Теория и методика физического воспитания, спортивной тренировки, оздоровительной и адаптивной физической культуры

Актуальность исследования определяется противоречиями между необходимостью обеспечения профессиональной психофизической готовности студентов в связи с меняющимися требованиями рынка к специалистам и условиями кредитной системы обучения, внедрения активных методов обучения (в частности, метода круговой тренировки) и недостаточным научно-методическим обеспечением реализации в профессионально-прикладной физической подготовке студентов данного метода.

Объект исследования процесс профессионально-прикладной физической подготовки студентов.

Цель исследования теоретическое и экспериментальное обоснование разработанной методики круговой тренировки в профессионально-прикладной физической подготовке студентов биологических специальностей.

Методы исследования: анализ научно-методической литературы, педагогические наблюдения, анкетный опрос, анализ документальных материалов, определение умственной работоспособности, психологическое обследование, контрольные испытания, педагогический эксперимент и методы математической статистики.

Задачи исследования:

1. Определить научно-теоретические предпосылки проблемы кругового метода тренировки и его применения в практике физического воспитания студентов.

2. Исследовать особенности характера и содержания учебной и производственной деятельности студентов биологических специальностей.

3. Изучить состояние построения учебного процесса по физическому воспитанию студентов-биологов и его реализацию.

4. Выявить уровень физической подготовленности, состояния психических процессов и умственной работоспособности студентов-биологов.

5. Разработать методику реализации «кругового метода тренировки» в профессионально-прикладной физической подготовке студентов-биологов и экспериментально обосновать её эффективность.

Научная новизна исследования:

- определены научно-теоретические предпосылки проблемы метода круговой тренировки и применения этого метода в практике физического воспитания студентов, в результате чего конкретизированы направления экспериментальных исследований по оптимизации их в профессионально-прикладной физической подготовке;

- выявлены особенности характера и содержания учебной и производственной деятельности студентов биологических специальностей;

- констатировано реальное построение учебного процесса по физическому воспитанию студентов-биологов;

- определен исходный уровень физической подготовленности, умственной работоспособности, психических процессов студентов-биологов;

- разработана и экспериментально обоснована методика реализации «кругового метода тренировки» в профессионально-прикладной физической подготовке студентов-биологов.

Практическая значимость исследования заключается во внедрении в практику работы вузов гг. Актобе, Актау, института повышения квалификации Мангыстауской области программы использования «кругового метода тренировки» в профессионально-прикладной физической подготовке студентов.

Основные результаты исследования:

1. Обеспечение высокого уровня профессиональной подготовки, включая здоровье, физическую подготовленность, высокий уровень физической и психической работоспособности, развитие профессионально значимых физических качеств и психомоторных способностей можно достичь с внедрением активных методов физического воспитания студентов, в частности, кругового метода тренировки.

2. Напряженный умственный труд, большая концентрация внимания и статическое напряжение мышц шеи, головы и плечевого пояса, быстрая реакция на каждый звук, шорох во время проведения наблюдений в лабораторных и полевых условиях определяют необходимость развития у специалиста-биолога таких физических качеств, как статическая выносливость, ловкость и сила; психических способностей таких, как острота зрения, быстрота мышления, объем внимания и концентрация, зрительная и оперативная память.

3. Невысокая моторная плотность занятий, недостаточное владение методикой круговой тренировки преподавателями и студентами, недолжное применение самостоятельных занятий физическими упражнениями являются основными лимитирующими факторами в физической подготовке студентов.

4. Ухудшение уровня физической подготовленности выпускников общеобразовательных школ, неудовлетворительная постановка физического воспитания в школах, низкая занятость учащихся в спортивных секциях и участия в школьных, межшкольных и иных соревнованиях является главной причиной существенного снижения уровня физической подготовленности учащихся. По результатам проведенного исследования работа по профилактике гиподинамии обучаемых, уже студентов, на занятиях по физическому воспитанию в вузах не улучшается. Перечисленные факторы влияют на снижение уровня не только на физической, но и умственной (психической) работоспособности студентов.

5. Внедрение разработанной методики реализации «кругового метода тренировки» в профессионально-прикладной физической подготовке студентов-биологов позволяет улучшить уровень развития их профессионально важных физических и психических качеств.

Диссертация состоит из введения, четырех разделов, заключения, выводов, практических рекомендаций и приложений. В списке использованных источников представлено 178 наименований, на казахском, русском и иностранных языках (6 на английском). Диссертация включает 22 таблицы, 11 рисунков и 8 приложений.

Апробацию и внедрение результатов исследования осуществляли в ходе опытно-экспериментальной работы, участия в научно-практических конференциях и через публикацию статей в периодических изданиях (всего 18 публикаций).

Результаты исследования рекомендуется использовать в процессе физического воспитания студентов, в профессионально-прикладной физической подготовке биологов и студентов биологических специальностей, в разработке программ по физическому воспитанию и факультативных занятий, при составлении комплексов по ППФП для биологов, в преподавании методики использования круговой тренировки для студентов и слушателей курсов повышения квалификации по специальности «физическая культура и спорт». Внедрение результатов исследования в учебный процесс ряда вузов Актюбинской и Мангыстауской областей заверено актами внедрения.

Дальнейшие исследования по рассматриваемой проблеме следует проводить для совершенствования содержания профессионально-прикладной физической подготовки по смежным и другим специальностям, а также использованию круговой тренировки в школах, колледжах и высших учебных заведениях для оптимизации содержания занятий по физической культуре и физическому воспитанию.

SUMMARY

Kubyeva Svetlana Sarsenbayevna

Technique of circular trainings method using is in professional-applied physical preparation of students

13.00.04 – Theory and methods of physical education, sport training, sanitary and adaptive physical training

The research urgency is defined by contradictions between necessity of maintenance of professional psychophysical readiness of students in connection with varying requirements of the market to experts and conditions of credit system of training, introduction of active training methods (in particular, a method of circular training) and insufficient scientifically-methodical maintenance of realization in professional-applied physical preparation of students of this method.

The subject of research is a process of professional-applied physical preparation of students.

The purpose of research is a theoretical and experimental substantiation of the developed technique of circular training in professional-applied physical preparation of students of biological specialties.

The research methods: the analysis of the scientifically-methodical literature, pedagogical supervision, questionnaire, the analysis of documentary materials, definition of intellectual working capacity, psychological inspection, control tests, pedagogical experiment and methods of mathematical statistics.

The research problems:

1. To define scientific-theoretical preconditions of problem of circular method of training and its application in practice of physical training of students.

2. To investigate features of character and the maintenance of educational and industrial activity of students of biological specialties.

3. To study condition of construction of educational process on physical training of students-biologists and its realization.

4. To reveal level of physical readiness, condition of mental processes and intellectual working capacity of students-biologists.

5. To develop technique of realization "a circular method of training» is in professional-applied physical preparation of students-biologists and experimentally to prove its efficiency.

Scientific novelty of research:

- Scientific-theoretical preconditions of problem of circular training method and application of this method in practice of physical training of students as a result of directions of experimental researches on their optimization in professional-applied physical preparation are concretized;

- Features of character and the maintenance of educational and industrial activity of students of biological specialties are revealed;

- Real construction of educational process on physical training of students-biologists is ascertained;

- Initial level of physical readiness, intellectual working capacity, mental processes of students-biologists is defined;

- The technique of realization "a circular method of training» in professional-applied physical preparation of students-biologists is developed and experimentally proved.

The practical importance of research consists in introduction of practice work of high schools in Aktobe, Aktau, of institute of improvement professional skill of Mangystausky oblast’s program of use «a circular method of training» in professional-applied physical preparation of students.

The main results of research:

1. Maintenance of high professional standard, including health, physical readiness, high level of physical and mental working capacity, development of professionally significant physical qualities and psychomotor abilities, it is possible to reach with introduction of active methods of physical training of students, in particular, a circular method of training.

2. Intense brainwork, the big concentration of attention and static pressure of muscles of neck, head and humeral belt, fast reaction to each sound, rustle during carrying out of supervision in laboratory and field conditions define necessity of development in the expert-biologist of such physical qualities, as static endurance, dexterity and force; mental abilities such, as visual acuity, speed of thinking, volume of attention and concentration, visual and operative memory.

3. The low density of training, insufficient possession of circular training technique of teachers and students, not due application of independent trainings of physical exercises are the basic limiting factors in physical preparation of students.

4. Deterioration of level of physical readiness of comprehensive schools graduates, unsatisfactory statement of physical training at schools, low activity of pupils in sports sections and participations in schools, interschool and other competitions is the main reason of essential decrease in level of physical readiness of pupils. By results of the carried out research work on preventive maintenance hypodynamia of trainees, already students, on>

5. The introduction of the developed technique of realization "a circular method of training» in professional-applied physical preparation of students-biologists allows to improve level of development of their professionally important physical and mental qualities.

The dissertation consists of the introduction, four sections, the conclusion, deductions, practical recommendations and appendices. In the list of the used sources are presented 178 names, on Kazakh, Russian and foreign languages (6 English). The dissertation includes 22 tables, 11 drawings and 8 appendices.

Approbation and introduction of research results was carried out during skilled-experimental work, participation in scientifically-practical conferences and through the publication of articles in periodicals (only 18 publications).

Results of research are recommended to be used in the course of physical training of students, in professional-applied physical preparation of biologists and students of biological specialties, in working out of programs on physical training and facultative>

The further researches on considered problem should be conduct for perfection of the maintenance of professional-applied physical preparation on adjacent and other specialties, and also using of circular training at schools, colleges and higher educational institutions for optimization of the maintenance of>

 




<
 
2013 www.disus.ru - «Бесплатная научная электронная библиотека»

Материалы этого сайта размещены для ознакомления, все права принадлежат их авторам.
Если Вы не согласны с тем, что Ваш материал размещён на этом сайте, пожалуйста, напишите нам, мы в течении 1-2 рабочих дней удалим его.